نظربازي، از عصر سعدي تا عهد حافظ

پيش از آنكه اصطلاح «نظربازي» پديد آيد، مفهوم و معناي آن با صدور فتوايي يا حكمي مبني بر اينكه «خطا بود كه نبينند روي زيبا را» از سوي سعدي، در مقام «مفتي ملّت اصحاب نظر» به طرق مختلف در غزل‌ها مطرح شد و بدين ترتيب مقدمات پديد آمدن اصطلاح نظربازي فراهم آمد. پس از عصر سعدي و پيش از عهد حافظ، در جريان شكل‌گيري مكتب تلفيق (دوران غزل تلفيقي) اصطلاح نظربازي پديد آمد و از سوي شاعراني چون همام، اميرخسرو، خواجو، اوحدي و كمال خجندي در غزل‌ها به كار گرفته شد (جمعاً حدود 30 مورد). سرانجام حافظ اصطلاح «نظربازي» را با نگرشي خاص و به عنوان يكي از عناصر تشكيل دهندۀ مكتب رندي به كار برد و چونان رندي بدان معنايي خاص بخشيد. در اين مقاله كوشيده شده تا نظربازي از ديدگاه استاد سخن، سعدي، مورد بررسي قرار گيرد و تحولات آن تا عهد حافظ و هم‌چنين نزد حافظ دنبال شود.