كالبدشكافي شش تورم لجام گسيخته در جهان بررسي تطبيقيِ زمينه ها، علل، آثار و پيامدها

An Analysis of Six Hyperinflation Cases in the World;A Comparative Study of Roots, Effects and Consequences

تورم لجام (افسار) گسيخته كه از آن به «فوق‌تورم» و «اَبَرتورم» هم تعبير شده، شديدترين و پيشرفته ترين نوع يا مرحلۀ تورم است كه درخلالِ آن، ارزش پول ملي يك كشور، و به عبارت ديگر قدرت خريد و قابليت تبديل آن به ساير واحدهاي پولي، به پايين ترين حد سقوط ميكند و در اواخر كار غالباً به صفر ميرسد. در تاريخ تحوّلات اقتصادي جهان، به ويژه در مغرب زمين، نمونه ها و موارد متعددي از اينگونه تورم مشاهده ميشود كه همگي آنها متعلق به دو سه قرن اخير يعني دوراني است كه پول كاغذي (paper money) و يا به اصطلاح دقيق تر اسكناس غيرقابل تبديل به فلز (طلا، نقره، ...) رفته رفته رواج عام و قانوني يافت و از آنجا كه برخلاف پول مسكوك (coined money)، به سهولت و سرعت قابل تكثير بود، اين امكان بالقوه خطرناك را براي دولتها فراهم آورد كه هرازگاهي، به‌استناد افزايش هزينه ها و كاهش درآمدها و بدون رعايت ضوابط و شرايط مقرر، به انتشار اسكناسِ جديد مبادرت كنند و درنتيجه به حجم نقدينگي در جامعه بيفزايند. در اين مقاله، نخست راجع‌به موردپژوهيِ (case study) شش تورم لجام گسيختۀ تاريخي بحث و سپس جنبه هاي مشابه و مشترك بررسي و تحليل شده است. سرانجام، در بخش نتيجه گيري و جمع بندي، تجربيات حاصل از تورم هاي مذكور، كم‌وبيش، درجهت تأييد آراي پولگرايان (monetarists) و نيز تاحدودي پيروان نظريۀ مقداري پول (quantity theory of money) تلقي شده است. اين بررسي گرچه اساساً جنبۀ تاريخي دارد، از جايجايِ آن ميتوان در زمينۀ شناخت، پيشگيري و مقابله با تورم هاي عصر حاضر ـ و ازجمله تورم كنوني ايران كه شدت فزايندۀ آن در ماه هاي اخير موجب نگراني هاي جدي شده و احتمال تبديل‌شدن آن به يك تورم لجام گسيخته كاملاً متصور است ـ عبرت هايي ارزنده و درس هايي آموزنده گرفت؛ چه، به گفتۀ رودكي:

Hyperinflation is the most severe type or stage of inflation in which the official currency quickly loses its real value and its ability to exchange with other foreign currencies decreases dramatically. In the history of economic development in the world, especially in the West, several of such cases have been observed and all of them happened in the last two or three centuries when paper money became popular. Contrary to coined money, the paper money could be easily and rapidly printed, allowing the government to print new bills without observing the rules and regulations. This increases the liquidity in the society. This paper first discusses six cases of hyperinflation and then analyzes their similar aspects. Finally, it is concluded that the experiences gained from the hyperinflations confirm, more or less, the opinion of monetarists and the followers of Quantity Theory of Money to some extent. Though this is a historical study, it can be used to know, prevent and fight against the contemporary inflations, including the current inflation rate in Iran whose upward trend has worried many economists and it is possible to turn into a hyperinflation.