بررسي ديدگاه هاي اجتماعي در آثار شيخ احمد جام

The Social Views of Sheikh Ahmad Jām

شيخ احمد جام از عارفاني است كه به رغم نگاه صوفيانه و تلاش در جهت خودسازي فردي و پرورش مريدان و نشان دادن راه و رسم سلوك، به صلاح و رستگاري مردم جامعه از بن جان مي انديشد و در مجالس وعظ و نوشته هاي خويش موشكافانه كجروي هاي اجتماعي را گوشزد مي كند. اين نوشتار به دنبال آن است تا با روش توصيفي- تحليلي، برجسته ترين مسائل و موضوعات اجتماعي قرن پنجم را در آينة آثار احمد جام بازكاود. تا كنون بررسي مستقلي دربارة انديشه هاي اجتماعي وي با تكيه بر تمامي آثار او صورت نگرفته است. رويكرد اجتماعي وي را مي توان در موضوعات شش گانة زير جستوجو كرد: 1. طبقات اجتماعي؛ 2. نهادهاي مردمي؛ 3. ملل و نحل؛ 4. مشاغل و پيشه ها؛5. آداب و رسوم؛ 6. اخلاق اجتماعي. با بررسي ديدگاه هاي يادشده در آثار و رسائل وي جلوه هايي از جامعة عصر سلجوقي را مي توان ديد. با توجّه به سكوت منابع تاريخي، دربار مدار بودن مورّخان و بي اعتنايي ايشان به ساز و كار حاكم بر روابط و قشربندي هاي اجتماعي، وجود آثار و منابع گرانسنگ اشخاص دردمندي چون احمد جام كه به دل مشغولي ها و فراز و فرودها و زشتي ها و زيبايي هاي روابط اجتماعي نگريسته است، فرصت مغتنمي است كه جامعة ديروز با برخي نگرش هاي جامعه شناختي واكاوي گردد .

Although Sheikh Ahmad Jām, as a mystic, used to emphasis on self-discipline, training of disciple and showing the way of suluk (spiritual journey), but on the other hand, he used to think about salvation of people, and in his writings and preaching sessions he pointed out social deviations. By employing descriptive-analytical method and based on the works of Sheikh Ahmad Jām, the present article tries to examine the most prominent social issues of the fifth century AH. So far, no independent study about his social thoughts (based on all his works) has been done. His social approach can be studied in the following six subjects: 1. social classes, 2. popular institutions, 3. religious and social groups, 4. vocations and professions, 5. mores and 6. social morals. By considering his books and treatises, the social problems of Seljuk era can be examined. As the historical sources of that period are silent about social problems, and the historians of that era were dependent on courts and rulers and disregarded to social relations, the study of the works of Sheikh Ahmad Jām is an opportunity to explore the social problems of Seljuk period.