بررسي حساسيت واحدهاي سنگي به فرسايش با به‌كارگيري مدل EPM در حوضه‌ي ابهررود

Investigation of susceptibility of rock units to erosion, using EPM model in Abhar-roud basin

فرسايش فرايندي طبيعي بوده كه در تمام نقاط زمين در حال تكوين است و در تغيير و تحول سطح زمين اهميت فراوان دارد. هدف از اين پژوهش، تهيه نقشه­ هاي حساسيت سنگ­ ها به فرسايش، شدت فرسايش، نرخ فرسايش ويژه و برآورد ميزان رسوب دهي واحدهاي سنگي در حوضه ابهررود با استفاده از مدل تجربي EPM در محيط GIS است. حوضه ابهررود با مساحت 189256/1كتار در جنوب ­خاوري زنجان قراردارد. منطقه مورد بررسي داراي آب و هواي نيمه­خشك و اقليم مديترانه ­اي با ميانگين بارندگي 344/5 ميلي متر در سال است. سازندهاي زمين­ شناسي اين حوضه وابسته به دوران­ هاي ديرينه­ زيستي، ميانه ­زيستي و نوزيستي است. سازند كهر به سن پركامبرين، كهن ­ترين و رسوبات آبرفتي كواترنر، جوان ­ترين نهشته­ هاي حوضه مورد مطالعه هستند. منطقه عموماً از سنگ­ هاي رسوبي تشكيل شده است. براي شناخت بهتر، منطقه به يازده زيرحوضه تقسيم شده است. در اين پژوهش عوامل مؤثر بر فرسايش و شكلشان ، همچنين نرخ فرسايش مورد بررسي قرارگرفت و سپس نقشه تيپ فرسايش تهيه شد. با به­كارگيري نرم­افزار Arc GISنقشه ميزان رسوبدهي تهيه شد و با كمك مدل تجربي EPM شدت رسوب دهي در هر زيرحوضه محاسبه شد. زيرحوضه A7 كمترين رسوب­ دهي و زيرحوضه A2 بيشترين رسوب ­دهي سالانه را در حوضه نشان مي ­دهد. ميزان رسوب­ ويژه در منطقه مورد مطالعه 8/81 تن در هكتاردر سال برآورد شد. محاسبه مدل EPM نشان داد حوضه ابهررود از نظر شدت فرسايش در كلاس خيلي شديد قراردارد و زير حوضه A2 بايستي در اولويت اول براي برنامه­ هاي حفاظتي خاك قرار گيرد.

Erosion is a natural process which is developing all around of the earth and it is important in changing surface of the earth. The purpose of this research is preparation of maps of sensitivity of rock to erosion, erosion intensity, rate of erosion and sediment yield of rock units in Abhar-rood watershed by using an experimental model of EPM in a GIS environment. Abhar-rood watershed basin with 189256.1 hectares is located in the southeast of the Zanjan. The study area shows a semiarid and Mediterranean climate with average annual rainfall of 344/5 mm. There are geological formations related to Paleozoic, Mesozoic and Cenozoic in this region. Kahar Formation (Pre-Cambrian) is the oldest and Quaternary alluvial deposits is the youngest deposits. The region is mainly consisted of sedimentary rocks. For better study of the area, it is divided into eleven subbasins. In this research, the factors affecting erosion and its forms and also rate of erosion was calculated and then erosion types map is prepared. Map of sediment yield ratio was prepared using Arc GIS software and intensity of sediment yield was calculated by experimental model of EPM in each subbasin. Subbasin A7 shows the minimum and subbasin A2 the maximum annual sediment yield in this basin. The specific sediment yield was estimated 8.81 in tons per hectare per year in this area. Calculation of EPM model shows that the erosion intensity is very sever in Abhar-rood basin. The A2 subbasin should be the first priority for soil conservation programs.