نقشهاي معنايي حرف اضافه «از» در زبان فارسي

The Semantic Roles of the Preposition ??az? in Persian Language

زبان به مانند موجودي زنده در طي زمان، دستخوش تغيير و تحولات مي گردد و بررسي ويژگي هاي آن در صورت كنوني بدون در نظر گرفتن تغييرات درزماني، پژوهشي ناقص و نارساست. در اين مقاله، نقش هاي معنايي حرف اضافه «از» در زبان هاي اوستايي، فارسي باستان، فارسي ميانه، پارتي، فارسي دري و فارسي امروز، با استفاده از داده هاي دستور اين زبان ها و نيز واژه نامه هاي هر يك بررسي شده است. «از» در زبان اوستايي و فارسي باستان به صورت ha?a/ha?? آمده و از ريشه hak- به معني «همراهي كردن» است. در فارسي ميانه به صورت az و در پارتي به صورت a? باقي مانده است. در زبان سنسكريت ودايي، اين حرف اضافه به صورت sa?? براي دلالت بر نقش معنايي همراهي به كار رفته است، اما در زبان هاي ايراني دوره باستان، نشانه اي از كدگذاري نقش معنايي همراهي با ha?a/ha?? در دست نيست. در زبان هاي اوستايي و فارسي باستان ha?a/ha?? بر نقش هاي معنايي مختلفي از جمله خاستگاه، جدايي، سبب، روش دلالت داشته است. az و a? در فارسي ميانه و پارتي نيز اين كاركردها را حفظ كرده و افزون بر آن، نقش هاي معنايي ديگري مانند ابزار، جنس، مقايسه، و جزء و كل را كدگذاري كرده اند. افزون بر كاركردهاي ادوار پيشين، در فارسي دري و فارسي امروز، «از» كدگذاري نقش هاي معنايي ديگري را بر عهده دارد و در كدگذاري برخي از نقش هاي معنايي، مانند ابزار و جنس مي توان حرف اضافه «با» را جايگزين آن ساخت.

Language، like a living being، changes through time and studying of its characteristics in its present form without considering diachronic changes is incomplete and insufficient. In this article، the semantic roles of the preposition “’az” in Avestan، Old Persian، Middle Persian، Parthian، Dari Persian and New Persian languages have been studied by using grammatical data in these languages and their glossaries. In Avestan and Old Persian “’az” has appeared in the form of haca/haca and is derived from the root “hak-”، i.e.، “to accompany?”. In Middle Persian and Parthian، it has remained as “az” and “a‍” respectively. In Vedic Sanskrit، this preposition has been used in the form of “saca ” to refer to the semantic role of accompaniment. But، in ancient Persian languages، there is no evidence of encoding the semantic role of accompaniment with “haca/haca”. In Avestan and Old Persian languages، “haca/haca” has implied different semantic roles like source، separation، cause، method. Also، in Middle Persian and Parthian languages، the functions of “az” and “a‍” have been preserved while some other semantic roles like instrument، nature، comparison، and part-whole relationship have been encoded. In addition to its functions in previous periods، in Dari and New Persian، “az” has the role of encoding other semantic roles، and in the encoding of some semantic roles like instrument and nature، it could be substituted with the preposition “bâ”