فارابي، نراقي و غروي، مبتكران «برهان وجودي» در حكمت اسلامي

Fārābī, Narāghī and Gharavī, the founders of Ontological Argument in Islamic Philosophy

برهان وجودي برهاني در اثبات وجود خداست كه نه بر اساس هيچ موجود خارجي و يا بعضي ويژگي‌هاي آنان، بلكه تنها برپايۀ «مفهوم» يا «تعريفِ» ذهنيِ خدا، وجود او را در عالم خارج اثبات مي‌كند. سنت آنسلم (1033 - 1109) نخستين كسي است كه در فلسفۀ غرب، چنين برهاني را در اثبات وجود خدا ابداع كرده است. اما در فلسفۀ اسلامي نيز حكيماني بوده‌اند كه بدون اطلاع از فلسفۀ غرب، برهاني را به همان سبك «برهان وجودي» اقامه كرده‌اند. اگر تقرير فارابي را از برهاني كه در بعضي آثارش آورده است، بتوانيم با قطعيت، از مصاديق «برهان وجودي» بدانيم، وي را بايد مقدم بر آنسلم، نخستين مبتكر اين برهان در جهان فلسفه دانست. اما ملّا محمد مهدي نراقي و غروي اصفهاني براهيني اقامه كرده‌اند كه دقيقاً از مصاديق «برهان وجودي» است. بنا بر تعريف‌هاي مختلفي كه از خدا ارائه مي‌شود، اين برهان نيز تقريرهايي گوناگون مي‌يابد. يكي از اين تقريرها بر اساس تعريف خدا به عنوان «واجب‌الوجود» اقامه مي‌شود كه تقرير اين سه حكيم، به ويژه نراقي و غروي مبتني بر آن است. اين مقاله به معرفي و بررسيِ برهان اين سه حكيم مسلمان مي‌پردازد.

Ontological argument is an argument for the existence of God which is not based on the beings and their properties, but is based on the concept or definition of God. In western philosophy, Anselm is the first philosopher who argued in this way. But in Islamic philosophy there were some philosophers- who were unaware of western philosophy- that argued in this way. If Fārābī’s argument can be considered as one of the examples of the ontological arguments, he can be known as the first founder of this argument. Mullah Mehdi Narāghī and Gharavī Esfehani have some arguments which are certainly and evidently the real example of the ontological argument. Based on different definitions of God, this argument has various versions. One of these versions is based on the definition of God as a necessary being that the arguments of Narāghī and Gharavī are based on it. This essay studies the arguments of these three Muslim philosophers.