كليدواژه :
حركت‌شناسي , نظريه ميل , ابن‌سينا , الإشارات والتنبيهات , حل مشكلات الاشارات
چكيده فارسي :
كتاب الإشارات والتنبيهات از نگارش‌هاي موجز و ژرف مربوط به اواخر دوران زندگي ابن‌سيناست. بعد از نشر الإنارات في شرح الإشاراتِ فخرالدين رازي در قرن ششم هجري، كتاب الإشارات والتنبيهات كانون توجه انديشمندان بعدي قرار گرفت و در پرتو آن ادبيات گوناگون و گسترده‌اي از حاشيه و تعليقه گرفته تا شرح و تلخيص پديد آمد. يكي از اين نگارش‌ها، حلّ مشكلات الإشارت نصير‌الدين طوسي است. بر پايۀ سنجش نسخه‌هاي موجود از اين دو اثر به نظر مي‌رسد در سنّت آموزش فلسفه در ايران، متن إشارات همواره بر پايۀ تفسير طوسي مبناي تدريس قرار مي‌گرفته است. بدين صورت كه استادان فلسفه از روزگار طوسي به بعد، شرح طوسي را شايسته‌ترين تفسير از آراء ابن‌سينا به شمار مي‌آورده‌اند و همان متن را به فراگيرندگان فلسفه تدريس مي‌كرده‌اند. حركت‌شناسي در آثار گوناگون ابن‌سينا چه مفصل مانند الشفاء و چه مختصر مانند عيون الحكمة مطرح شده است. امّا آنچه سبب شد تا در نوشتار حاضر بحث حركت‌شناسي ابن‌سينا در نمط دوم (فصل ششم- فصل هشتم) از كتاب حلّ مشكلات الإشارات طوسي مورد بررسي تفصيلي قرار گيرد اين بود كه اوّلاً در ميان آثار ابن‌سينا كتاب الإشارات والتنبيهات داراي سنّت تفسيري گسترده‌اي است و ثانياً تأملات فلسفي قطب‌الدين شيرازي، سيّد برهان‌الدين بخاري، بدرالدين تستري و مير سيد شريف جرجاني بر حلّ مشكلات الإشارات ناظر به اين بحث تاكنون مورد توجه قرار نگرفته و منتشر نشده است. در اين نوشتار ضمن ارزيابي پژوهش‌هاي جديد در مضوع يادشده كوشش بر آن بوده است تا اهميّت كتاب الإشارت در پرتو سنّت تفسيري آن، نشان داده شود.
چكيده لاتين :
Avicenna’s Kitāb al-ishārāt wal-tanbīhāt is a densely written philosophical compendium which he composed towards the end of his life. Ever since the publication of Fakhr al-Dīn Rāzī’s (d. 606/ 1209) al-Inārāt fi sharḥ al-Ishārāt wal-tanbīhāt, the Ishārāt has enjoyed the avid interest of post-Avicennan thinkers. Over the centuries, this resulted in the emergence of a vast literary corpus around this work (commentaries, paraphrases, glosses), of which Nasīr al-Dīn al-Ṭūsī’s Ḥall mushkilāt al-Ishārāt wal-tanbihāt constitutes the actual center-piece, while most of the other works revolve one way or another around him. If one looks at the number of copies of each of the Ishārāt and the Ḥall mushkilāt al-Ishārāt that were preserved in Iran, it is clear that the Ishārāt was always studied on the basis of the commentary of Ṭūsī, which was regarded as a reliable and authoritative work. Avicenna explained his dynamics in various works, such as his detailed acount in the Cure (Kitāb al-shifāʾ) or his summary exposition of it in his Elements of Philosophy (ʿUyūn al-ḥikma). From among these various accounts, the one of the Ishārāt stands out in that it is probably his last and also, possesses by far the largest amount of commentaries on it. In this article, the focus will be on Avicenna’s account of motion in second section or namaṭ (chapters six to eight) of his Kitāb al-Ishārāt wal-tanbihāt, Ṭūsī’s Ḥall mushkilāt al-Ishārāt and, notably, some of the commentaries on this latter work which have so far not been studied or published in print: Quṭb al-Dīn al-Shīrāzī, (d. 710/1310), Sayyid Burhān al-Dīn al-Bukhārī (fl. early 8th cent.), Badr al-Dīn Muḥammad b. Asʿad al-Yamanī al-Tustarī (ca. 707/1306) and ʿAlī b. Muḥammad al-Jurjānī al-Sayyid al-Sharīf (d. 816/1413). If anything, these commentaries show the vigour and importance of the commentary tradition around the Ḥall and the Ishārāt.
