تحول بنيادهاي امامت نزد نخستين گروه غاليان شيعه

The Evolution of the Foundations of Imamate in the First Groups of the Shiite Ghulāt

سازوكار و سنجه ­هاي تعيين امام يكي از مهمترين و بنيادي­ ترين عناصر و همچنين دشواره ­هاي موجود در نخستين گروه­ هاي شيعه به معناي عام آن بوده است. در مقالۀ پيشِ رو با رويكرد تاريخي و گفتماني، سازوكارها و سنجه­ هاي مربوط به امامت، نزد نخستين گروه­ هاي تندروي شيعي، از آغاز تا سدۀ دوم هجري بررسي شده است. همچنين تكامل و دگرديسي نگرش ­هاي امام ­شناسانه در ميان سبائيه، كيسانيه، نخستين غاليان و نيز خرمدينان ـ­كه انديشه­هاي آنها همساني­ هاي فراواني با گروه ­هاي پيش­گفته داشت­ـ مورد واكاوي قرار خواهد گرفت. اين مقاله نشان خواهد داد كه اصول علم، نور و انتقال ارواح چگونه و در چه فرآيندي از سوي گروه‌هاي ياد شده براي تبيين امامت مورد استفاده قرار گرفتند. همچنين خواهيم گفت كه چگونه دو اصل نور و گردش ارواح كه بر جهان­ بيني ­هاي ويژه­اي استوار بودند، به پايمردي نخستين غاليان ­ـ كه از دل بحران دروني كيسانيه سر برآوردند ­ـ براي توضيح نهاد و مفهوم امامت به كار گرفته شد.

The mechanism and criteria for appointing the Imam was one of the most significant, fundamental, and problematic elements of the early Shiite groups generally. In this paper, I will analyze this mechanism and criteria, which were taken by the early extremist Shiites concerning the Imamate, from the beginning until the 2nd century AH., by using a historical and discourse analysis approach. In addition, I will research the development and transformation of the Imamological viewpoint among the Sabā’iyya, Kaisānīya, the followers of Khurramdinan, whose thoughts were very similar to the above groups. Then, in this paper I will find out how the principles of knowledge (i’lm), light (nūr), and the transmigration of spirits have been used by the aforementioned groups to explain the concept of the Imamate. I will show how the two principles of light and the transmigration of the spirits, which were based on a specific worldview, with the assistance of early Ghulāts, who emerged from the inner crisis of Kaisānīya, were used to explain the concept of the Imamate.