وضع آموزشي بانوان دربار صفوي بر اساس سفرنامه‌ها و نگاره‌ها

Educational situation of women in the Safavid court; based on Safavid European travelers journals and paintings

وضع زنان حرم‌سراي شاهي در دورۀ صفوي از موضوعات مورد توجه سفرنامه‌نويسان اروپايي بوده است كه بيشتر در قالب هيأت‌هاي سياسي و مذهبي به دربار ايران رفت و آمد داشتند. برخي از آنها، بانوان عصر صفوي، به‌ويژه بانوان حرم‌سراي شاهي را زناني تنگ‌نظر و تن‌پرور دانسته‌اند كه قادر به انجام هيچ كار مهمي نبوده و صرفاً ابزار كامجويي مردان و انجام وظيفۀ فرزندآوري بودند. از نظر آنها، زنان محصور در دربار به هيچ نوع آموزش و كسب مهارت دسترسي نداشتند و اوقات مرارت‌بار خود را به بطالت مي‌گذراندند؛ اما در گزارش‌هاي برخي از مورخان عصر صفوي و سفرنامه‌نويسان اروپايي، به تلاش و تكاپوي بانوان حرم‌سرا براي كسب علوم و فنون عصر خويش و آموزش‌هاي نظري و عملي آنها در حوزه‌هاي گوناگون علمي اشاره شده كه بيانگرحضور زناني فرهيخته و خيّر در دربار صفوي است؛ چنان‌كه برخي از نگاره‌هاي عصر صفوي نيز مؤيّد اين ديدگاه است. در اين مقاله با تكيه بر گزارش‌هاي جهانگردان و تطبيق آن‌ها با برخي از نگاره‌هاي عصر صفوي، به مقايسه‌ بين دو ديدگاه پرداخته و وضع آموزشي بانوان حرم‌سرا بررسي شده است.

The situation of women in Safavid court and haram drew the attention of the European travelers who had come to Iran for political or religious missions. Some of those travelers described the women in Safavid haram as lazy and useless people that their duty was just for giving pleasure to the king and bringing up his children. So, they did not have any kind of education or learning skills and spent their life in vain. But there are other reports by the Safavid historians and European travelers which indicated that many haram women were educated and had social activities. Moreover, there are a number of Safavid paintings that supported the latter point of view. This paper examines and compares these two views to understand the situation of a significant class of women in Safavid era.