روش شناسي فارابي در علوم اجتماعي و فرهنگي

Farabi,s Methodology in Social and Cultutral Sciences

بحث متدولوژي و استراتژي‌هاي پژوهش در علوم اجتماعي از اهميت و ارزشي ويژه‌اي برخوردار است، اما از آنجا كه در ادبيات علمي گذشته‌گان توجه اندكي به منطق و روش براي خلق معرفت مي‌شد، پرداختن پيشينيان نظير فارابي و ابن خلدون به مقوله متدولوژي و تكنيك‌هاي پژوهشي و استانداردهاي علمي به سبك و سياق امروزي آنهم به صورت آگاهانه، فعاليت ارزشمندتري به حساب مي‌آيد. به خصوص تأمل و دقت‌هاي ژرفي كه فارابي نسبت به بحث متدولوژي از خود نشان داده است به گونه‌اي كه مي‌توان او را پيش‌گام در طرح مباحث روش‌شناسي دانست. اين نوشتار در پي آن است تا با تعمق در آثار فارابي، يعني "احصاء العلوم"، "علم مدني" و" آراءاهل مدينۀ فاضله" و برخي ديگر آثار او كه به بحث متدولوژي پرداخته، قواعد و اصول روش‌شناختي كه مؤلف از آن بهره برده است را استخراج، طبقه‌بندي و تشريح نمايد و تلاش دارد تا شيوه‌هايي كه فارابي در مقام گرد آوري و تحليل داده‌ها و نقد ارزيابي آراي ديگران به كار گرفته است توضيح دهد. قبل از آن، به مفروضاتي در مورد ماهيت واقعيت اجتماعي كه از آن به مفروضات "هستي‌شناختي" ياد مي‌شود و نيز مجموعه‌ي مرتبطي از مفروضات در مورد شيوه‌اي كه معرفت نسبت به اين واقعيت را مي‌توان بدست آورد يعني مفروضات "معرفت‌شناختي" و نيز مفروضات "انسان‌شناختي" كه نقش مقدمي در بحث روش‌ها دارد، به اجمال پرداخته است.

The methodology and strategies of research in social sciences are of great importance and momentum. Although very little attention has been paid, in the early scientific literature, to logic and methodology about generating knowledge, certain early Muslim scholars such as Farabi and Ibn-e Khaldun have made valuable conscious efforts in methodology, research techniques and scientific standards that are characteristic of contemporary style. Especially Farabi's profound reflections and accurate observations of methodology have made him a pioneer of methodological issues. Delving into Farabi's works such as Kitab Ihsa' al-'Ulum, 'Ilm-e Madani , Al-Madina al-Fadila and some other works that deal with methodology, this study seeks to extract, classify and explain the rules and principles of methodology developed and used by the author. Thus attempts have been made to elaborate on the methods used by Farabi to collect and analyze data and critically assess others' viewpoints. Before that, this study discusses assumptions about the nature of social reality, called ontological assumptions, and also a number of assumptions relating to the method through which knowledge can be obtained about this reality i.e. epistemological and anthropological assumptions that precede methodology.