تحليلي بر بحران‌هاي بزرگ شاهنشاهي ساساني در اواخر سدة سوم ميلادي (آشوب خانگي؛ شكست در برابر روميان)

An Analysis of the Great Crisis in the Sassanian Empire in the Late Third Century AD (Homeland Chaos; Failure Against the Romans)

دولت ساساني از هنگام تأسيس در سال 224 م در قبال همساية غربي خود سياستي تهاجمي در پيش گرفت؛ چنان‌كه توانست در زمان پادشاهان نخستين خود (به­ويژه شاپور يكم) شكست ­هايي را بر روم وارد سازد، ولي اين سياست در زمان جانشينان شاپور يكم تا زمان روي كارآمدن شاپور دوم، دچار فترت شد؛ در اين دورة زماني، شاهنشاهي ساساني با بحران‌هايي روبه ­رو شد كه سياست خارجي آنها را تحت­ تأثير خود قرارداد؛ بنابراين، با توجه به اهميّت موضوع، اين پژوهش بر آن است كه به چرايي بحران‌هاي اواخر سدة سوم م دولت ساساني و انفعال آنها در سياست خارجي بپردازد. يافته­ هاي اين پژوهش بيانگر اين است كه پس از شاپور يكم، دولت ساساني با بحران جانشيني و تبعات بعدي آن (آشوب‌هاي خانگي و برادركشي) مواجه شد. در واقع در اين دوران كه پادشاهان ضعيفي بر سرير قدرت نشستند، حاكمان واقعي ايران اشراف و موبدان زرتشتي بودند؛ بنابراين، در اواخر سدة سوم م، اختلافات در سطوح بالاي جامعه و رويكرد رقابت­گونه بر سر قدرت، از عوامل مؤثر در تنش­ هاي درون ساختار نظام سياسي ساساني شد. چنين مسائلي نه­ تنها دولت را از حل بحران‌هاي داخلي درون دايرة قدرت و جامعه ناتوان كرد، بلكه بر تشديد روند بحران‌هاي خارجي نيز افزود و بر ساخت دولت و جامعة ساساني اثرات منفي كتمان­ ناپذيري وارد كرد. در چنين احوالي، برخي از قيصرهاي رومي از شرايط داخلي دولت ساساني بي‌نهايت استفاده كردند و حملاتي را به ايران­شهر ترتيب دادند و به موفقيّت­ هايي نيز نائل شدند.

Since its inception in 224 AD, the Sassanid government adopted a policy of aggressive against its western neighbor; so that at the time of the first kings of this state (especially Shapur I), the Romans suffered several defeats against it. Although during the reign of his successors, up to the time of Shapur II this policy lost its strength the Sassanid Empire faced crises that affected its foreign policy. Considering the importance of the issue, this study is to find the reasons for the crisis in the late third century of the Sassanid government and their passivity in foreign policy. The findings show that after the Shapur I, the Sassanid government faced a succession crisis and its consequences (internal turmoil and fratricide). In fact, during this time when weak kings came to the power, the aristocrats and the Zoroastrian priests were the true rulers of Iran; So, the conflicts at the highest levels of the society and the competitive approach to power were among the factors contributing to the tensions within the structure of the Sasanian political system at the end of the third century. Such issues not only weakened the government's ability to resolve domestic crises within the power sector, but also exacerbated external crises and ultimately caused undeniable destructive effects on the structure of government and society. Under such circumstances, some Roman Caesars, having been aware of the devastation of the Sassanid government, arranged some attacks against the country and succeeded, to some extent.