دوگانگي روستا–شهر و سلطة گفتمان شهري؛ با نگاهي بر شعر كلاسيك فارسي

The village-city dichotomy and the hegemony of urban discourse; emphasizing Persian classical Poetry

روستا و شهر دو شكل عمدة سكونت و اجتماع انساني‌اند كه در ارتباط با يكديگر قراردارند. اين رابطه با نوعي دوگانگي همراه است كه براساس دو عنصر تفاوت و تضاد تعريف مي‌شود. دوگانگي و شكاف موجود كه طي تاريخ شكل‌گرفته، باعث شده است تا جامعة شهري نگاهي از بالا به روستا و روستايي داشته باشد؛ به طوري كه بازتاب اين نگرش را در شعر فارسي مي­بينيم. حال ‌آنكه روستاي ايراني پيش از دورة سرمايه‌داري شكلي از خودكفايي داشت و در مقابل، وابستگي شهر به روستا بيشتر بود. بر همين اساس، مقالة حاضر به اين مسئله مي‌پردازد كه واقعيت رابطة روستا-شهر چه بوده و شعر كلاسيك فارسي چه نقشي در اين ميان ايفا كرده است؟ پاسخ به اين پرسش، زمينه و ريشه‌هاي نگاه جامعة شهري را مشخص مي‌كند؛ لذا شعر فارسي طي سده‌هاي متمادي بررسي و با توجه به ماهيّت گفتماني موضوع از نظرية تحليل گفتمان لكلائو و موف براي تحقيق استفاده شده است. حاصل آنكه دوگانگي روستا و شهر ريشه در دورة باستان دارد كه درنتيجة گسترش شهر و تمركز قدرت در آن پديد آمده است، اما ورود اسلام به‌عنوان ديني با تمايلات شهري سبب غلبة گفتمان شهري شد. اين گفتمان براي تداوم برتري خود از ابزارهايي ازجمله شعر بهره برد و شعر در مواردي با بازنمايي روستا به تداوم سلطة گفتمان شهري ياري رساند.

Related to each other, village and city are two main habitation and human society. Their relationship is associated with a kind of dichotomy, defined by the elements of difference and contradiction, which has been shaped throughout the history and has made the urban community to take an arrogant look to the village and villagers. This is despite the fact that the Iranian villager had a form of self-sufficiency before the beginning of capitalism and the city was, in return, more dependent on the village. Accordingly, the present study is to make the reality of village-city relation clear and to determine what role the Persian classical poetry plays meanwhile. The answer highlights the background and the roots of the urban community's view; so, the Persian poetry has been studied over the centuries and, due to the discursive nature of the subject, it has been examined on the basis of discourse analysis theory of Laclau and Mouffe. The results show that the village - city dichotomy has its roots in the ancient period and is the product of the city expansion and the power concentration in it. Islam, as a religion with urban desires, has also helped the urban discourse to be dominant. To keep its superiority, the discourse has utilized different tools such as poetry, which in some cases helped continuing the dominance of urban discourse through representing the village.