توليد اسناد ديواني در دورة زنديه در چارچوب تحولات سياسي و اداري اين دوره

The study of Court Documents Production Process during the Period of Zands Within the Framework of Political and Administrative Developments of this Period

اسناد ديواني يكي از توليدات مهم نظام ديوان‌سالاري­ و از منابع ارزشمند براي پژوهش در تاريخ تحول نظام­ اداري است. اين ارزش و اهميّت براي تحقيق دربارة دوراني همچون دورة زنديه كه منابع و اطلاعات در خصوص نظام اداري آن با كمبود مواجه است، بيشتر مي ­شود. اين پژوهش درصدد است تا ضمن ارائة نكاتي دربارة وضعيت ثبات سياسي اين دوران و تأثير آن بر روند توليد اسناد ديواني و نيز با اشاره به مفاد منابع تاريخي نگاشته ­شده در اين دوره، دربارة نظام اداري حاكم و تحولات آن، از طريق مطالعة اسناد ديواني باقي­مانده، تصويري از ساختارهاي توليد اسناد ارائه كند. بدين­منظور، پس از بررسي اوضاع سياسي و اداري دورة زنديه، پراكندگي زماني و كميّت توليد اسناد بررسي­ شده و سپس سه ساختار اصلي نحوة تنظيم مطالب در اسناد اين دوره شناسايي شده است. در نهايت، كوشش شده است تا به نكاتي دربارة سندشناسي اسناد ديواني دورة زنديه و عناصر ظاهري مشهود در آنها اشاره شود. در اين پژوهش، از يك طرف نشان داده خواهد شد كه به موازات افزايش بحران­ هاي سياسي و كاهش ثبات، ميزان توليد اسناد ديواني مكتوب نيز كاهش يافته است و از طرف ديگر، توصيفي از ويژگي­ هاي شكلي و محتوايي اسناد ديواني دورة زنديه ارائه خواهد شد.

Court documents are among the most important products of the bureaucracy system, which can be used as a valuable source for research on the history of evolution in an administrative system. This importance increases due to the lack of resources and information about Iran's administrative system during the period of Zand dynasty. Presenting some points about the political stability of this period and its effect on production process of court documents and also referring to the provisions of historical sources written about the ruling administrative system and its developments in this period, it has been tried, in present research, to provide an image of such documents production structures through the study of remaining court documents. To do so, three main structures were identified after examining the political and administrative conditions of the country during the reign of Zand dynasty and considering the time dispersion and the quantity of production of examined documents. Finally, efforts have been made to point the diplomatics of the court documents remained from the period of Zands and their apparent features. It will be shown on one hand, that along with the rise of political crises, stability and, consequently, the volume of court documents production declined, and on the other hand, the formal and content features of court documents will be described.