سير تاريخي پيدايش واژه «سوءالقنيه» (پيش استسقا) در منابع طب سنتي ايران

Historical Course of the Emergence of the Word Su-ul-Qinya (pre-dropsy) in Iranian Traditional Medicine

زمينه و هدف: «سوءالقنيه» واژه‌اي است كه در منابع معتبر طب سنتي ايران به عنوان يك بيماري در ذيل امراض كبد به كار رفته است و از آنجا كه پيش زمينه بيماري جدي‌تري به نام «استسقا» است، از آن به «پيش استسقا» نيز نام برده شده است. از آنجا كه واژه «سوءالقنيه» در كتب اطباي يوناني، به چشم نمي‌خورد، درصدد برآمديم سير تاريخي پيدايش اين اصطلاح را در كتب متعلق به حكماي طب سنتي ايران مورد مطالعه قرار دهيم. مواد و روش‌ها: مطالعه حاضر يك مطالعه مروري ـ توصيفي است. 906 عنوان كتاب و رساله در زمينه طب سنتي در اين مورد مطالعه و بررسي شد و هم‌زمان مقالات مرتبط با اين واژه نيز در سايت‌هاي معتبر علمي از جمله PubMed، Scopus، Google Scholar استخراج گرديد. يافته‌ها: بر اساس بررسي انجام‌شده احتمالاً اولين كسي كه بيماري «پيش استسقا» را گزارش نموده، «اهرن بن اعين» باشد كه به بيماري «پيش استسقا» با عنوان «فسادالمزاج» اشاره مي‌كند. در قرن چهارم قمري «ربيع ابن احمد اخويني» اين بيماري را با واژه «سوءالحال» معرفي مي‌كند. به نظر مي‌رسد ابوعلي سينا در اوايل قرن پنجم قمري اولين كسي است كه به صورت مدون نام «سوءالقنيه» را مطرح مي‌كند. نتيجه‌گيري: اين بيماري در مقطعي از زمان نه از لحاظ مفهومي و نه از لحاظ واژه‌اي شناخته‌شده نبوده است. بنابراين تحقيق با وجود آشنايي طبيبان يونان باستان چون بقراط با واژه «استسقا»، نامي از بيماري «پيش استسقا» در كتب طبي آنان نيست. در نوشته‌هاي اطباي يوناني اثري از سوءالقنيه نيز ديده نمي‌شود. اين بيماري در طول دوران شكوفايي طب در ميان پزشكان مسلمان، به عنوان يك بيماري مستقل معرفي مي‌شود و واژه سوءالقنيه مطرح مي‌گردد و كاربرد تشخيصي و درماني مستقل پيدا مي‌كند. اولين كسي كه واژه «سوءالقنيه» را در كتب طبي وارد مي‌كند، ابوعلي سينا مي‌باشد.

Background and Aim: Su-ul-Qinya is a term used in many reliable Iranian medicine references referring to a hepatic disease. It is the underlying cause of a disease named dropsy (also referred to as pre-dropsy). Since the term Su-ul-Qinya was not found in Grecian medicine books, we aimed to study the historical course of emergence of this term in Iranian traditional medicine textbooks. Materials and Methods: A descriptive review study was conducted using 906 books and theses on traditional medicine. We also retrieved relevant articles to the term Su-ul-Qinya from reliable scientific databases such as PubMed, Scopus and Google Scholar. Findings: Probably the first person reporting the pre-dropsy disease was Heron ibne Ayon. He mentioned it as Fesad-Al-Mezaj. From the 4th century of AH, Raby ibn Ahmad Akhawayni introduced this disease as Suul- Hal. It seems that Abu-Ali-Sina was the first person who propounded it as Su-ul-Qinya in the beginning of the 5th century of AH. Conclusion: At some point in time, this disease was both semantically and syntactically unknown. Based on research, despite the fact that Greek physicians such as Hippocrates were familiar with the term dropsy, no such term as pre-dropsy disease could be found in medical textbooks. There is no evidence regarding the existence of the term Su-Al-Qonia in Greek medical scripts. In the era of medical growth, Su-ul-Qinya was propounded as an independent disease with independent diagnosis and treatment processes. The first person who entered the term Su-ul-Qinya into medicinal textbooks was Abu-Ali-Sina.