ردپاي تركيبات در فقه شيعي

Combinatoric’s Traces in Shiite Jurisprudence

شهيد اول يكي از فقهاي بزرگ قرن هشتم هجري قمري است كه آثار او هنوز به عنوان كتاب درسي در حوزه‌هاي علميه تدريس مي‌شود. وي در كتاب غاية المراد در ضمن مبحث نماز قضاء به يكي از مباحث رياضيات گسسته اشاره مي‌كند. در نماز قضا به فتواي برخي فقها بايد ترتيب را رعايت كرد و اگر چند نماز از مكلف فوت شده باشد او موظف است كه نمازها را به همان ترتيبي كه از او فوت شده قضا نمايد. حال اگر ترتيب نماز‌ها را فراموش كرده باشد به فتواي برخي فقها بايد آن قدر نماز بخواند كه اطمينان يابد كه ترتيب را رعايت كرده است. اين فقيه عالي‌قدر براي حل اين مسألۀ فقهي روشي را بيان مي‌كند كه كار مقلدان برخي از مراجع گذشته را راحت‌تر نمايد. شهيد ثاني كه شارح يكي از آثار شهيد اول (اللمعة الدمشقية) است، با توضيحات كافي از تابعي كه امروز به نام فاكتوريل موسوم است مي‌گويد و جاي شكي باقي نمي‌گذارد كه مفهوم اين تابع را به خوبي درك كرده است. ما در اين مقاله علاوه بر اقوال شهيد اول به تحقيق دربارة اقوال موجود در اين مسأله و راه‌ حل‌هاي ارائه شده توسط برخي فقها نيز پرداخته‌ايم.

Shahīd-i ʾAwwal is one of the great jurists of 14th century AD. His works are still part of the Islamic seminaries’ curriculum. One of his most famous book is Ghāyat al-Murād, which includes several topics on Islamic law. One of these topics is the problem of the daily prayers which have not been done at they proper time and ought to be done again. The solution of that problem needs some knowledge of mathematics, especially combinatorics. It is necessary prayers exactly in the same sequence as the original prayers. Shahīd-i ʾAwwal has solved the problem by inventing a mathematical method, the function that is called today Factorial. Other great jurist, Shahīd-i Thānī, also has solved the problem, but not exactly in the same way. He wrote a commentary on Shahīd-i ʾAwwal’s Lomʿa. There is no doubt that the concept of this function is well understood.