نجوم جديد پس از دارالفنون

Post Dār al-funūn Astronomy

تاكنون مقالات ارزشمندي در خصوص ورود نجوم جديد به ايران نوشته شده‌است. مسألۀ اصلي اغلب اين پژوهش‌ها، محتواي نسخه‌هاي خطي‌اي است كه براي اولين بار در اين زمينه نوشته شده‌اند. در حالي كه بسياري از اين نوشته‌ها، در عمل تأثير چنداني بر جامعۀ علمي ايران نداشته‌اند و نتوانسته‌اند موجب انتشار نجوم جديد در ايران بشوند. در اين مقاله علاوه بر كتاب‌هاي نوشته شده، برخي از عوامل اجتماعي اين موضوع نيز مطرح شده‌اند. تأسيس مدرسۀ دارالفنون و وزارت علوم در دورۀ ناصرالدين شاه و انتشار كتاب‌هاي چاپ سنگي از جملۀ اين موضوعات است كه بنابر دلايلي كه در متن مقاله آمده است، به گسترش نجوم جديد در جامعۀ ايراني سرعت بخشيدند. به همين منظور در بخشي از اين مقاله به جايگاه ويژۀ اعتضاد السلطنه و عبدالغفار نجم‌الدوله در اين زمينه پرداخته شده است و موضوع اعزام دانشجويان به خارج از كشور و تأثير آن بر آشنايي ايرانيان به نجوم جديد مطرح شده است.

The introduction of modern astronomy into Iran has already been treated in some valuable papers. Most of these researches have focused on the first manuscripts written on this subject. Nevertheless, the fact remains that most of these manuscripts didn’t have a formative influence on the Iranian scientific community and didn’s lead to a rapid dissemination of modern astronomy in Iran. In this paper, we mention some social factors which influenced the spread of new astronomy in Iran. Among them, we pay special attention to the inauguration of the Dār al-funūn and the establishment of the Ministry of Science during Nāṣir al-Dīn Shāh’s reign. We emphacise the role played by Iʿtiḍād al-Salṭana and ʿAbd al-Ghaffār al-Najm al-Dawla as well as the contribution made by some Iranian students graduated from foreing educational establishments in the dissemination of modern astronomy in Iran