بازنمايي «فقر» در رسائل و متون تاريخي ايراني

A study of representation of poverty in the Iranian historical and literary texts

مفهوم فقر تحت تلقي‌ها و برداشت‌ها، معاني متعدد يافته است، اما در سال‌هاي اخير با برساخت شكل خاصي از آن به عنوان مقوله‌‌اي اقتصادي و مادي و به عبارتي نقصان و كمبود، از بازنمايي ساير چهره‌هاي فقر و فقرا در تاريخ ايران غفلت شده است. مطالعۀ حاضر با بازنمايي فقر در آثار مكتوب متفكران ايراني بعد از اسلام، در پي خروج از فضاي غالب مطالعات فقر در جامعه ايراني است. الگوي نظري غالب در پژوهش، فهم فرهنگي و برساختي از مفهوم فقر است. با توجه به تاريخي بودن موضوع پژوهش، روش جمع‌آوري داده‌ها تحليل اسنادي و كتابخانه‌اي و به طور ويژه روش تاريخي متن‌محور است. متون متفكران مورد بررسي بر حسب دسته‌بندي موضوعي به چهار دسته صوفيانه؛ اخلاقي؛ تعليمي و فتوت‌نامه تقسيم‌بندي شدند. روش تحليل نيز، تحليل موضوعي آثار و كدگذاري آنهاست. يافته‌ها نشان مي‌دهد زنجيره اي از مفاهيم مرتبط و هم‌خانواده‌ براي فقر وجود دارد كه بدون توجه به آن، معناكردن فقر دشوار است. هستي‌ و موجوديت فقر در منظومه اي از مفاهيم همسو و ناهمسو در دو دستۀ "فضيلت‌ها" و "رذيلت‌ها" قابل تقسيم‌بندي است. از اين نظر، فقر بيش از همه، تعبيري فرهنگي است كه در زنجيرۀ در هم تنيده‌اي از مفاهيم عموماً اخلاقي معنا مي‌يابد. بنابراين تكنيك‌هاي مديريت آن، به اين نوع فهم فرهنگي نيازمند هستند.

Poverty is a multi-meanings concept which has underwent conceptual modifications in different ages. In the current study we seek to review some poverty studies since the rise of Islam in Iran. Our data are collected and analyzed using literary writings and historical texts. The selected texts were classified based on four general themes, namely Sufism, ethics, teaching, and fotowwat writings (letters on chivalry). In particular, we used a text-based historical method to analyze the gathered data. The findings indicate that there are some interrelated and synonymous concepts for poverty which are difficult to understand without considering its various meanings. In addition, we found historical connotations of the concept of poverty. According to the results, the nature of poverty can be interpreted and classified into two categories: virtues and vices. Our results also suggest that poverty is mainly understood as a cultural interpretation. It is a conceptual chain that carries many ethical meanings including piety, abstinence, contentment, and deliverance. As a result, the removal of poverty requires such a cultural understanding.