اسلامي‌‍ سازي دانش معاصر: تقسيم‌بندي موضوعي و فراتحليل آثار و مهم‌ترين منابع

Islamization of Knowledge: A Meta-Analysis and Systematic Reviews

هدف از اين مقاله به دست دادن فهمي جامع و روشن از «اسلامي‌سازي دانش» در دوران معاصر مي باشد، كه پاسخي روشنفكرانه، علمي و احياگرانۀ متفكران اسلامي به پروژۀ مدرنيته در چند دهۀ اخير است. اين تحقيق با استفاده از روش تحقيق اسنادي و كتابخانه‌اي، به فراتحليل بيش از 80 اثر (مقاله، كتاب، نقد و...) در زمينۀ «اسلامي‌سازي دانش» پرداخته و با ارائۀ نوعي تقسيم‌بندي موضوعي تلاش كرده تا تصوير روشن‌تري از آن به عنوان «كل» و مجموعه‌اي از «ميراث غني علمي» ارائه دهد. در اين مقاله در جمع‌بندي نشان مي‌دهيم كه اسلامي‌سازي دانش با توجه به حجم زيادي از تلاش‌ها و كوشش‌هاي نظري و تحقيقاتي كه در اقصي‌نقاط جهان، به خود اختصاص داده از يك‌سو نمايانگر رشد، بالندگي و غناي محتوايي آن است و از سوي ديگر، به‌نوعي «بازخيرش علمي» مسلمانان براي احياي دوران طلايي تمدن اسلامي محسوب مي‌شود. لذا در مقايسه‌اي تاريخي، شايد بتوان با توجه به پويايي و روند تكاملي «اسلامي‌سازي دانش» در چند دهۀ اخير، ارزش آن را با نقش «نهضت ايجاد دانش‌هاي عقلي و تجربي اسلامي» در زمان ورود مسلمانان به دوران طلايي «تمدن اسلامي» قابل قياس دانست. ازاين‌رو، مي‌توان نتيجه گرفت كه «اسلامي‌سازي دانش» نه فقط تنها مسير ممكن براي مقابله با مسائل و چالش‌هاي ناشي از مواجهه با مدرنيته است، بلكه همچنين اين ظرفيت و پتانسيل را دارد كه از طريق ايجاد گفتمان‌هاي خلاق در عرصه‌هاي مختلف علمي و روشنفكري به بازستاندن حاكميت مسلمانان بر علم و دانش و احياي تمدن اصيل اسلامي كمك كند.

The purpose of this study is to provide comprehensive understanding of Islamization of Knowledge (IOK), as an intellectual response from Muslim Scholars to what so called “Modernity Project” in recent decades. Using Meta-Analysis as a method of study, this research systematically has reviewed over 80 scientific documents including articles, books, reviews and etc. in order to come out with a clear picture and understanding of IOK across the world. The result of this study shows the IOK as an intellectual project was a great revivalist response to modernity; hence, is right path to follow. Even though, many scholars, researchers and fellows were involved and producing lots of scientific documents pertinent to IOK resulted a very rich Islamic Heritage, however, less attention have been paid to IOK as a comprehensive approach to the challenges of contemporary societies. Having such understanding and clear picture of IOK, with its main categories, trends and pertinent comparative studies as well as their strength and weaknesses will help and guide Muslim scholars and thinkers in their future studies along the path toward restore their supremacy in knowledge. Furthermore, this study shows that IOK can be considered as Co-Equal with establishing and localizing of Knowledge in the golden age of Islamic Civilization, as such, once is established in each modern thought, a creative Islamic synthesis can be launched.