جهاني‌ شدن و زبان فارسي: نكاتي دربارة برنامه‌ريزي زبان ملي

Persian Language In A Globalized World: Some Remarks on National Language Planning

ازميان موضوع‌هاي گوناگون مرتبط با سياست‌گذاري و برنامه‌ريزي زبان فارسي ، به نظر مي‌رسد مسئلة تعامل ميان زبان فارسي و زبان‌هاي جهاني (به‌ويژه زبان انگليسي) چالش مهمي پيش روي زبان مادري ما باشد. واقعيت اين است كه بعد زبانيِ آنچه جهاني‌شدن خوانده مي‌شود چيزي نيست جز تبديل‌شدن زبان انگليسي به زبان ميانجي (لينگوا فرانكا)ي جامعة جهاني. يكي از نتايج اين تحول درك اهميت و ضرورت تأمل درباب پويايي‌شناسي رابطة ميان زبان انگليسي و زبان فارسي براي ما فارسي‌زبانان است. به نظر مي‌رسد چارة كار چيزي نيست جز طراحي سياست‌هايي واقع‌بينانه براي برنامه‌ريزي رابطة ميان اين‌دو. اما دراين‌ميان باورهايي وجود دارند كه همچون موانعي جدي بر سر راه اين نوع سياست‌گذاري عمل مي‌كنند. يكي از آنها آرمان خيالي "زبان خالص (سره)" و كوشش‌هاي بي‌حاصل براي پاك‌سازي زبان فارسي از همة واژه‌هاي بيگانه است. هدفي كه هم با گرايش فارسي‌گويان معمولي درتضاد است و هم با رويكرد زبان‌شناسان يا جامعه‌شناسان فرهنگ. البته ساختن برابرنهاده‌هاي فارسي به‌جاي واژه‌هاي بيگانه لازم است، اما خلوص‌گرايان فاقد رويكردي عيني هستند و كوشش‌هايشان درجهت تقويت و استحكام‌بخشيدن به زبان همچون مهم‌ترين ابزار ارتباطي ميان هم‌زبانان نيست، بلكه قصد ايشان فقط خالص‌سازي زبان است كه موضوعي است غلط و ناممكن. اين مقاله بستة سياستي زير را براي تنظيم رابطة ميان زبان فارسي و زبان‌هاي جهاني (و ديگر زبان‌ها) پيشنهاد مي‌كند: 1. سياست هم‌زيستي مسالمت‌آميز كه ازجمله دربرگيرندة به معيارسازي (استانداردكردن) فرايند وام‌گيري متقابل ميان زبان‌ها ازطريق پيشنهاد قواعد معيني براي وام‌گرفتن واژه از زبان‌هاي ديگر است كه ازسويي به‌معناي مشروعيت‌بخشيدن به فرايند مبادلة واژه ميان زبان‌هاست كه عملاً پيوسته درحال انجام است و ازسوي ديگر به‌معناي كنترل اين فرايند تا حد امكان خواهد بود. 2. سياست تقسيم كار ميان زبان جهاني كه به كار تعامل و ارتباط‌سازي با ملت‌ها مي‌آيد و زبان ملي كه وظيفه‌اش ايجاد پيوند و هماهنگي ميان همة گروه‌ها و اقوام با زبان‌ها و لهجه‌هاي گوناگون درون يك كشور است؛ و سرانجام زبان قومي كه به‌منظور ايجاد پيوند و ارتباط‌سازي ميان اعضاي گروه قومي به‌كار مي‌رود. با برنامه‌ريزي مناسب مي‌توان به تقويت توانمندي شهروندان در هرسه‌پلة پلكان زبان‌ها پرداخت. تقويت هركدام از اين زبان‌ها اگر به‌درستي و درجاي خود انجام شود و قانون حدود كاربرد آنها را روشن كرده باشد، به رشد ديگري نيز كمك خواهد كرد و به وحدت و همدلي ميان شهروندان خواهد افزود. 3. سياست بازبيني رابطة ميان خط و زبان. اصلاح و تدقيق خط كنوني فارسي مي‌تواند به دقت زبان بيفزايد، سوادآموزي را تسريع كند و درمجموع به معيارسازي زبان فارسي را چه براي فارسي‌زبانان و چه براي آموزش فارسي به خارجيان تسهيل خواهد كرد.

Among different issues related to language policy and planning, it seems that interaction between Persian and world languages (especially English) is an important challenge. As a matter of fact, the lingual aspect of globalization has been defined as turning of English to the lingua franca of the international community. As a result of such a process, dynamics of the relationship between Persian and English has become an important issue of contemplation. We have to formulate realistic policies to plan this relationship. But there are beliefs that are serious obstacles in the way of such realistic policy – making. One of them is the illusionary goal of "pure language" and futile efforts for purifying Persian from all foreign words. A goal which is not followed by laymen Persian speakers, linguists and sociologists of culture. Of course, coining Persian equivalents for foreign words is necessary in many conditions, but purists lack an objective approach and their efforts are not for strengthening language as a means of communication. Instead they follow the goal of purification of a language which is both wrong and impossible. This article suggests a policy package for regulating the relationship between Persian and world languages. Some of the principles of the policy package are as follows: 1-The principle of symbiotic coexistence which among others includes standardization of loan-exchange by establishing rules for borrowing words from other languages, and therefore legitimizing the everyday process of loanexchange between languages, and bringing the process under some control. 2-The principle of division of labour among World Language (used for communicating with other nations), National Language (used for communication within the nation), and Ethnic Language (used for communication within an ethnic group). 3- The principle of distinguishing between transcription and language. This is very important for both standardization of Persian within the country and teaching Persian to foreigners