سنگ‌نگاري، زمين‌شيمي و پهنه زمين‌ساختيِ ماگماي سازندة دايك‌هاي شمال و باختر زاهدان (جنوب‌خاوري ايران)

Petrography, geochemistry and tectono-magmatic setting of the dykes of the north and the west of Zahedan (Southeast Iran)

دايك‌هاي شمال و باختر زاهدان به سن ائوسن درون مجموعه‌هاي فليشي و گرانيت زاهدان در پهنه زمين‌درز سيستان برونزد يافته‌اند. بيشتر اين سنگ‌ها سرشت آلكالن دارند و عبارتند از: دايك‌هاي مافيك، اولترامافيك و فلسيك و گاه آلايش‌يافته. بيشتر داراي بافت پورفيري و گلومروپورفيري هستند. پلاژيوكلاز، هورنبلند و بيوتيت از كاني‌هاي اصلي اين سنگ‌ها بوده و همين كاني‌ها در زمينه نيز ديده مي‌شوند. بلورهاي خليجي كوارتز و پلاژيوكلاز‌هاي گردشده، تغييرات نورم نمونه‌ها همراه با تغييرات در فراواني عنصرهاي فرعي و كمياب و نسبت‌هاي آنها نشان‌دهندة آلايش آنها با پوسته قاره‌اي است. غني‌شدگي LREE در برابر HREE‌ و نبود بي‌هنجاري در مقدار Eu از ويژگي‌هاي مهم همه اين سنگ‌ها هستند. بالا‌بودن نسبت‌هاي‌ (La/Sm)N،‌ (La/Yb)N و (Sm/Yb)N و سرشت آلكالن بيشتر نمونه‌ها نشان‌دهندة رخداد فرايند ذوبي نزديك به يك درصدي گوشته گارنت لرزوليت است. چنين شرايطي چه‌بسا پس از پايان فرورانش سنگ‌كره اقيانوسي سيستان به زير بلوك افغان پديد آمده و ازاين‌رو، پس از آن كه اين ورقه فرورونده به اندازة چشمگيري پايين رفته است، سيال‌هاي آزادشده از صفحة فرورو، سرشت شيميايي و كاني‌شناختي گوة گوشته‌اي را تغيير داده و ذوب‌بخشي آن آسان‌تر شده‌ است. مهاجرت اين سيال‌ها به ترازهاي بالاتر بخش‌هاي زيرين پوسته بالايي و به مقدار كمتري سنگ‌هاي گوة گوشته‌اي را دچار ذوب‌بخشي كرده است. پس از افزايش مواد ذوب‌شده، اين مواد در زمان اليگو- ميوسن به ترازهاي بالاتر رفته و در بخش‌هاي بالاتر پوسته جايگزين شده‌اند. به نظر مي‌رسد پس از اليگو- ميوسن، با ادامه فرورانش در منطقه شكستگي‌هايي پديد آمده است و ماگماي بجامانده در شكاف‌هاي پديدآمده وارد شود و دايك‌هاي يادشده را پديد آورد.

The Eocene dykes in the north and the west of Zahedan exposed into the flysch and Zahedan granitoid rocks in the Sistan suture zone. These rocks, including mafic dykes, ultramafic and felsic are mostly alkaline in nature and sometimes are contaminated. The dykes in discussion, display mostly porphyritic and glomeroporhyric textures. Plagioclase, hornblende and biotite are the main phases as well as the matrix of the rocks. The presence of rounded plagioclase and corrosion Gulf of quartz, normative changes and variation in minor and trace elements are indicative of contamination with continental crust. Enrichment of LREE relative to HREE and the lack of Eu anomaly are important characteristics of all of the studied rocks. High ratios (La/Sm)N, and (La/Yb)N and(Sm/Yb)N and the alkaline nature of most of the samples, indicate a melting process about 1 percent of a mantle with garnet lherzolite composition. Such conditions may be completion of subduction of Sistan oceanic lithosphere beneath the Afghan block ended. Slab sinking to a considerable down, fluid released from the edge caused some chemical and mineralogical changes of mantle wedge, and to facilitate partial melting of the rocks. The fluid migration to higher levels due to the lower parts of the upper crust and mantle wedge are batch melting. As the molten materials increased, they were transferred to higher levels in the Oligo-Miocene period and have been emplaced in the upper parts of the crust. It seems that after the Oligo-Miocene time and as subduction continued, fractures developed and the ascending magma emplaced into these fractures, which finally gave rise to the formation of the study dykes.