سير تطور مديريت منابع آب در تهران و ‌تغيير ذهنيت ايرانيان در مورد آب در گذر زمان‌: تبيين رابطه

A Historical Account on Tehran Urban Water Resources Management in a Relationship with Alteration of Iranian Mentality on Water

براي تحقق مصرف بهينۀ آب، اين موهبت هم‌زمان زميني و آسماني، نخستين گام پيش از جست‌وجوي هرگونه راهكاري، توجه به ذهنيت مصرف‌كننده است؛ ذهنيتي كه در ‌ارتباط با عالم واقع و نحوۀ سازماندهي منابع آب شكل گرفته است. اين مقاله درصدد است با رويكردي ميان‌رشته‌اي، در چارچوب بررسي تاريخ شهر تهران و با ديدي مبتني‌بر معماري، نحوۀ سازماندهي منابع آب اين شهر را پيش از ورود آب لوله‌كشي توصيف كند و ضمن اين توصيف، برمبناي مفروضات دريافت‌شده از روان‌شناسي و مطالعات فرهنگي، به اين پرسش پاسخ دهد كه چگونه ذهنيت ايراني دربارۀ آب به‌مثابه نعمتي محدود و ارزشمند، به نگرش به آن به‌منزله منبعي نامحدود و به‌آساني دردسترس و رايگان، تغيير كرده است. به اين منظور، نحوۀ سازمان‌دهي كالبدي‌ـ‌فضايي آب در شهر تهران دورۀ قاجاريه از ديدي كلان‌ توصيف شده و همچنين، ذهنيتي را كه اين سازمان‌دهي قابل‌مشاهده در شهر در مورد آب امكان‌پذير مي‌كرد، توضيح داده شده است. علاوه‌بر اين، با تمركز بر نقطه‌اي از شهر تهران در دوره قاجاريه، سازوكارهاي دست‌يابي به آب و مشكلات هنگام بهره‌برداري آن از ديدي خرد توصيف شده‌ و درنهايت، روند تدريجي تغيير ذهنيت در مورد آب پس از لوله‌كشي آن و با تغيير ميزان مشاهده‌پذيري منابع آب در شهر، بررسي شده است؛ تغيير ذهنيتي كه بر ميزان و نحوۀ مصرف كنوني، مؤثر بوده و در هر تصميم‌گيري‌اي براي بهينه‌سازي مصرف آب بايد به راهكارهاي درازمدت بازسازي آن انديشيد.

Contrary to our current approachto water, as a colorless, odorless and tasteless liquid, Iranians were used to understand it as apurifier; the most precious substancewhich was dowry of their profit’s daughter, andthe resource of whole life on earth. The main aim of this article is to present an explanation for how the alteration of Iranian mentality on water has led to the excessive water consumption today by illuminating the factors which have affected this change. In pursuit of this goal, the article proceeds in five steps. First, the theoretical basis which the paper relies on is discussed by using the psychology of advertising and cultural studies findings; As a prologue for the historical account, a brief outline of water supernal value among Iranians before the modern era, through secondary written sources, is raised; Then urban water resources management in Qajar Tehran is described by analyzing the data gained through historical maps and documents besides memories, both in macro and micro levels of the city to show the physical organization of water resources and problems associated with the operation of water; after that, Iranian mentality on water during Qajar period is explained based on historical evidence; and at the main part, taking advantage of all the previous stages, it is discussed how the promotion of tap water has led to the alteration of water concept and its value in the Iranian mind; Finally, according to previous steps, two categories of strategies and tactics for the propagation of optimizing water use is proposed.