رويكردي ساختي شناختي به پسوند «– گار» در زبان فارسي

A Constructional Cognitive Approach to the Persian Suffix -gɑr

پسوند « -گار» يكي از پسوندهاي اسم‌ساز و صفت‌ساز زبان فارسي است كه بيشتر پژوهشگراني كه تا به امروز پيرامون آن مطالعه كرده‌اند آن را داراي معناي فاعلي دانسته‌اند. هدف از پژوهش پيش‌رو آن است كه اين پسوند را از ديدگاه دو نظريۀ ساختواژۀ ساختي و دستور شناختي مورد بررسي قرار داده و تبييني ساخت‌بنياد و شناختي از چگونگي شكل‌گيري واژه‌هاي ساخته‌شده با اين پسوند ارائه دهد. اين پژوهش از لحاظ تجربي (يعني روش گردآوري داده‌ها) پيكره‌بنياد و از لحاظ نظري (يعني روش و چهارچوب تحليل) مبتني بر رويكرد شناختي و ساخت‌بنياد است. داده‌هاي پژوهش 29 واژۀ مشتق ساخته‌شده با پسوند « گار» را دربرمي‌گيرد كه از پيكرۀ ساختواژي خود نگارندگان (شامل بيش از ده هزار واژۀ مشتق و مركب فارسي) و فرهنگ زانسو (كشاني، 1372) استخراج شده‌اند. يافته‌هاي پژوهش نشان مي‌دهد كه پسوند « گار» داراي شش زيرطرحوارۀ ساختي است و در اين زيرطرحواره‌ها قلمروهاي شناختي كنشگري، جهت و رابطه را بيان مي‌كند. اين يافته‌ها همچنين بيانگر آن است كه دو فرايند شناختي «بريافت» و «مقوله‌بندي» داراي نقش تعيين‌كننده در شكل‌گيري زيرطرحواره‌هاي پسوند « گار» و مقولۀ معنايي اين پسوند هستند.

The suffix ‘-gɑr’ is a nominal and adjectival suffix in Persian which is believed by most researchers to express the subjective (agentive) meaning. The purpose of the present research is to explore this suffix within the framework of two theories of Construction Morphology and Cognitive Grammar in order to provide a cognitive and constructional account of the formation of words with this suffix. Empirically, the paper adopts a corpus-based method and theoretically, it adopts a cognitive and constructional approach. The data include a corpus of 29 derivational words having the suffix ‘-gɑr’ extracted from the authors’ own morphological corpus (including more than 10000 complex words) and Farhang-e Zansoo (Reverse Dictionary, Keshani 1993). The results of the research reveal that the suffix ‘-gɑr’ can appear in six different constructional subschemas to express the cognitive domains of agenthood, voice and relation. The results also show that the two cognitive process of construal and categorization have crucial roles in the formation of these constructional subschemas and the semantic category of the suffix ‘-gɑr’.