بررسي تطبيقي مفهوم عشق در سوانح العشّاق احمد غزالي و عطف الألف ابوالحسن ديلمي

موضوع پژوهش حاضر بررسي عشق در نخستين آثار مستقل عارفان ايراني است. احمد غزالي، رسالة سوانح العشّاق را به‌عنوان نخستين اثر مستقل در اين زمينه از خود به‌جاي گذاشته است. وي در اين رساله، مسائل پيرامون عشق را با ديدگاهي روان‌شناسانه با زباني ادبي بيان كرده است. در قرن چهارم هجري، ابوالحسن ديلمي، عارف خوش‌قريحة ايراني كتاب عطف الألف المألوف علي اللام المعطوف را در اين باب به زبان عربي نگاشته بود كه اين اثر هم، رنگي كاملاً روان‌شناسانه دارد. ديلمي، گرچه از تفكّرات فلاسفة يوناني، به‌ويژه افلاطون تأثير پذيرفته، امّا آميختن نظرات آنان با مباني ديني شريعت اسلام ايدة اوست. در اين جستار، سعي شده شباهتها و تفاوتهاي دو اثر به­صورت تطبيقي نشان داده شود به‌گونه‌اي كه از دل اين رويكرد، نتايج خاص و منطقي به­دست آيد. احمد غزالي چون تجربة ابوالحسن ديلمي را در اختيار داشته، به نظريّه‌پردازي در باب عشق و محبت نپرداخته است؛ همچنين، زبان شاعرانه و تعمّد وي در بيان اشاره‌اي مطالب، سبب دشواري فهم اثر او شده است؛ در حالي كه ديلمي هم نظريّه‌پرداز است و هم با زباني علمي و شيوا به بيان مطالب پرداخته است؛ البته اين دو، با هدف آثارشان چنان قلم و سبكي اختيار كردهاند.