ترجمان تصويري «زمان اسطوره‌اي» در سينماي بيضايي

Visual Interpretation of “Mythical Time” in Bayzai's Movies

سينماي بهرام بيضايي را مي­توان نوعي «ترجمان تصويري اسطوره» دانست؛ اين البته ازجهتي، خود يكي از مشخصه‌هاي اصلي روايت و ادبيات (اينجا ادبيات نمايشي) مدرنيستي و پسامدرنيستي است. بيضايي در امروزي كردن اسطوره‌ها و برداشتي نو از آن‌ها، و گاه اسطوره‌سازي و اسطوره­شكني و نيز نزديك كردن ساختار روايي آثارش به اسطوره اهتمام ويژه‌اي دارد. البته، كشف و تبيين جنبه­هاي گوناگون شكلي و ساختاري اسطوره­مانندي آثار سينمايي بيضايي بدون مراجعه به آرا و نظريه­هاي اسطوره­شناسان ساختارگرايي، مانند كلود لوي استروس ممكن نيست. در اين نوشتار، با تكيه بر ديدگاه روايت­شناسان و اسطوره­شناسان ساختارگرا (ازجمله پراپ، برمون، تودوروف، بارت و استروس)، شكل و ساختار پرداخت زمان در چهار اثر سينمايي بيضايي: «چريكه تارا» (1357)، «مرگ يزدگرد» (1360)، «شايد وقتي ديگر» (1366) و «مسافران» (1370) با الگوي اسطوره­اي آن سنجيده و نشان داده‌ شده است كه در روايتگري سينمايي او، زمان به ساختار اسطوره­اي­اش نزديك و به بيان روشن­تر، رويدادمحور، بي­پايان، سنجه­ناپذير، ايستا، شكسته، مقدس و آييني مي‌شود

Bahram Bayzai’s cinema can be considered as a visual interpretation of the Persian myth. Bayzaihas tried to modernize the myths and present new versions of them by breaking the old versions and making new ones. In this way, he makes the narrative structure of his works closer to the myth. Discovering and elaborating different aspects of form and structure of Bayzai’s works will not be possible without considering the theories of structuralists such as Claude Lévi-Strauss. In this article, drawing on structuralism and narratology in the works of theorists such as Prop, Barthes, and Strauss, the form and structure of the time in four of Bayzai’s works have been compared to their counterpart,mythical narratives. I have concluded that in his cinematic narration time becomes closer to its mythical structure; in other words, time becomes endless, fixed, and sacred.