رده‌بندي داستانهاي عاشقانۀ فارسي

The Morphology and Typology of Persian Love Stories

داستان عاشقانه يكي از انواع ادبي ديرينه و پرطرفدارِ ادب فارسي است. هدف اين مقاله بازشناخت اين نوع ادبي كهن و محبوب است. براي اين منظور از ريخت شناسي، كه يكي از ابزارهاي دانش گونه شناسي در شناخت انواع ادبيِ روايي است، بهره گرفته شده است. در اين مقاله با ريخت شناسي بيست و دو منظومۀ عاشقانه ـ به عنوان شكل غالب و مقبول داستان عاشقانه در ادبيات فارسي ـ به شناسايي خويشكاري ها، شخصيت ها، الگوي روايي و طبقه بندي داستان هاي عاشقانه پرداخته ايم و نهايتاً داستان عاشقانه را به مثابۀ يك گونۀ ادبي فارسي، روايتي داراي يك صحنۀ آغازين و بيست و دو خويشكاري دانسته ايم كه پنج شخصيت اصلي در آن ايفاي نقش مي كنند و از يك الگويِ ـ تقريباً ـ واحدِ روايي پيروي مي كند. اين گونۀ ادبي با توجه به دو معيار حضور/ عدم حضور خويشكاري «رفع مانع» و شيوۀ پايان-بندي (فرايند خويشكاري هاي پاياني)، داراي سه الگوي روايي فرعي يا سه زيرگونۀ داستان عاشقانۀ مادي، داستان عاشقانۀ معنوي و داستان عاشقانۀ مادي- معنوي است.

This article examines love story as one of the widely popular and ancient genres of Persian literature. For this purpose, I have employed morphology—one of the tools of typology—to identify different genres of narrative literature. This article studies twenty-two examples of love poetry to identify functions, characters, and narrative patterns of the love stories and their typology. Persian love story, I argue, as a literary genre has a narrative with an opening scene, twenty-two functions, and five main characters, and the genre follows an almost similar narrative pattern. This genre, based on the two criteria of the presence/absence of “resolving-an-obstacle” function and the ending functions, has three sub-narrative patterns or three sub-genres: material love story, spiritual love story, and material-spiritual love story.