بنيان‌هاي نشانه‌شناختي «هم‌سازه» و «ناسازه» در انديشۀ رولان بارت

Semiotic foundations of Doxa and Paradox in Barthes' thought

رولان بارت در دورۀ دوم انديشگري خود اساساً متوجه نقدِ امرِ بديهي است. او معتقد است آنچه خود را به‌مثابۀ امر طبيعي، جهان‌شمول و بديهي وانمود مي‌كند، محصولِ فراشد طبيعي‌سازي است كه به‌واسطۀ آن امرِ ايدئولوژيك در نهايت خود را به‌صورت امر بديهي نشان مي‌دهد. بر اين اساس، محصول نهاييِ فراشد طبيعي‌سازي، به‌زعم بارت، هم‌سازه‌اي است كه امر بديهي از طريق آن متجلي مي‌شود. در نتيجه بارت به‌منظور نقد امر بديهي و نيز افشاي تلويحات ايدئولوژيكِ هم‌سازه، برابرنهادي را با عنوان ناسازه مطرح مي‌كند. ناسازه به‌مثابۀ سلاحي عليه فريب‌كاريِ زبان است كه با اتكا به آن مي‌توان به خوانش متفاوتي از متن روي آورد. با اين همه، بارت هرگز تبيينِ روشني از سازوكار نشانه‌شناختي هم‌سازه و ناسازه به‌دست نمي‌دهد. به همين سبب ممكن است تصور شود كه چرخش نظري بارت متضمنِ نفي آموزه‌هاي پيشين او در باب نشانه است. بر اين اساس، پژوهش حاضر مي‌كوشد ضمن بررسي مباني نشانه‌شناختي هم‌سازه و ناسازه، عواقب و نتايج منطقي اين تلقي را بررسي كند. در پايان مشخص مي‌شود كه رويكرد بارتِ دوم اساساً متأثر از نقد روابطِ سلسله‌مراتبي حاكم بر معاني صريح و معاني ضمني است.

During his second career, Roland Barthes concentrates mainly on the criticism of the Evident. He believes what pretends to be natural, universal and evident is in fact an outcome of a naturalization process; a process through which the ideological is finally configured as the Evident. Accordingly, the final result of the naturalization process, according to Barthes is a Doxa which embodies the Evident. Therefore, on his way to criticize the Evident and also reveal the ideological implications of Doxa, Barthes proposes Paradox as the antithesis of Doxa. Paradox is actually a weapon against the intrigues of language, on the basis of which it would be possible to experience a different reading of the text. However, Barthes never provides a clear-cut explanation of the semiotic mechanism of Doxa and Paradox. As a result, it may be assumed that Barthes' theoretical reorientation involves with the denial of his former doctrines regarding sign. This article, then, tries not only to analyze the semiotic functions of Doxa and Paradox, but also explain the logical outcome of this viewpoint. It will be finally revealed that Barthes' second approach is basically influenced by the criticism of the hierarchical relationship between connotative and denotative meanings.