پديد آورندگان :
رزاقي رضائيه، آيلر دانشگاه اروميه - گروه سازه هاي آبي , احمدي، حجت دانشگاه اروميه - گروه مهندسي آب، اروميه , حقدوست، نورعلي دانشگاه اروميه - گروه مهندسي آب، اروميه , حصاري، بهزاد دانشگاه اروميه - گروه مهندسي آب، اروميه
كليدواژه :
اكولوژيك , مدل ذخيره روميزي , تنانت , تسمن , تغيير منحني تداوم جريان
چكيده فارسي :
سابقه و هدف: با توجه به كمبود آب و همچنين توزيع نامناسب مكاني و زماني بارش، اجراي طرح‌هاي توسعه منابع آب بويژه سدسازي و انتقال بين حوضه اي آب، گاهي اجتناب ناپذير خواهد بود. بمنظور پيشگيري از اثرات منفي دراز مدت اين طرح‌ها بر اكوسيستم‌هاي رودخانه‌اي، لازم است نيازمندي‌هاي هيدرولوژيكي و اكولوژيكي رودخانه در قالب يك نياز آب زيست محيطي تعريف شده و در تعاملات تخصيص آب مد نظر قرار گيرد. نيازهاي زيست محيطي اغلب بعنوان مجموعه‌اي از دبي‌هاي جريان با مقدار، زمان وقوع، فراواني و تدوام جريان معين تعريف مي‌شوند. اين جريان‌ها كه شرايط مستعد نگهداري مجموعه‌اي از زيستگاه‌هاي آبي و فرآيندهاي اكوسيستم را فراهم مي‌كنند، بعنوان "جريان‌هاي زيست محيطي" ناميده مي‌شوند. اين مقاله به بررسي برآورد نياز زيست محيطي در رودخانه مهابادچاي پرداخته است.
مواد و روش ها: زيرحوضه مهابادچاي در جنوب غرب درياچه اروميه واقع شده و از نظر وسعت چهارمين زيرحوضه از حوضه آبريز درياچه اروميه مي باشد.حدود جغرافيايي آن، از شمال به زيرحوضه نازلوچاي، از جنوب به حوضه آبريز خليج فارس و درياي عمان، از شرق به درياچه اروميه و زيرحوضه زرينه رود-سيمينه رود و از غرب به كشور عراق محصور ميگردد و بين '45 ْ44 تا '56 ْ45 طول شرقي و '22 ْ36 تا '10 ْ37 عرض شمالي قرار دارد. رودخانه مهاباد از دو شاخه‌اصلي به نامهاي بيطاس و كوتر و يك شاخه كوچك به نام دهبكر تشكيل شده است. در اين مطالعه نياز اكولوژيكي رودخانه با چهار روش هيدرولوژيكي (تنانت ، تسمن، تغييرمنحني تداوم جريان و مدل ذخيره روميزي) برآورد شده است.
يافته ها: نياز اكولوژيكي رودخانه با چهار روش هيدرولوژيكي مربوطه محاسبه و مقايسه شد و با انتخاب روش اكوهيدرولوژيكي تغيير منحني تداوم جريان در كلاس زيستي C به عنوان روش منتخب، بدليل در نظر گرفتن خصوصيت‌هاي اكولوژيكي رودخانه، نياز زيست محيطي رودخانه مهابادچاي در ايستگاه بيطاس 35/0 مترمكعب بر ثانيه و در ايستگاه كوتر 17/1 مترمكعب بر ثانيه برآورد گرديد. جريان متوسط سالانه در ايستگاه هيدرومتري بيطاس 73/1 و در ايستگاه هيدرومتري كوتر 17/6 متر مكعب بر ثانيه است.
نتيجه گيري: با توجه به نتايج بدست آمده جريان پيشنهادي روش تغيير منحني تداوم جريان در كلاس C بعنوان حداقل جريان زيست محيطي براي رودخانه مهابادچاي، توصيه مي‌شود. زيرا اين روش به داده هاي كمتري نياز داشته؛ ارزيابي اوليه و سريع بر روي داده ها انجام مي دهد؛ وضعيت هاي هيدرولوژيكي موجود را با در نظر گرفتن شرايط اكولوژيكي مطلوب شبيه سازي مي كند. كلاس مديريتي C (نسبتا تغيير يافته) حدود 20 الي 30 درصد بده متوسط جريان را به عنوان جريان زيست محيطي در نظر مي گيرد؛ كه در اين حالت عملكرد اساسي اكوسيستم رودخانه هنوز دست نخورده بوده و اكثر گونه ها حفظ مي شود. همچنين كلاس مديريتي C با پتانسيل جريان در ماه هاي مختلف مطابقت خوبي داشته و از لحاظ مديريتي، مصارف كشاورزي و شرب و .... در منطقه مورد قبول مي باشد.
چكيده لاتين :
Background and objectives: Regards of water scarcity, inappropriate distribution of precipitation, implementation and development of projects in water resource fields such as dam construction and inter-basin water convenience is unavoidable. For prevention of long-term negative environmental impacts of such projects, and for water allocation acts, it is necessary to studyhydrological and ecological demands of river as an "environmental water demand". The "environmental water demand" usually is defined as a set of discharges which are determined by the magnitudes, frequencies, occurrences and given flows, but the employed methods in this research calculate environmental flows in the form of mean annual runoff (MAR). These flows which provide appropriate conditions for conservation of aquatic life and ecosystem processes for sustainability goal, are called "environmental flows". This article aimed to study the "environmental demand" estimation for Mahabad-chi River.
Materials and methods: Mahabad-chai sub basin is located in southwest of Urmia lake and in terms of scope is 4th sub basin of Urmia lake basin. Its geographic area is among of 44˚ 45΄ to 45˚ 56΄ eastern longitude and 36˚ 22΄ to 37˚ 10΄ northern latitude and is composed of two main branches “BYTAS & KOWTER”. The ecological river demand was estimated and compared by four hydrological methods (Tenant, Tessman, FDC-shifting and DRM), then suitable method was introduced.
Results: The ecological demand of Mahabad-chai river is estimated and compared by four hydrological methods, FDC-shifting method biological class C, because of considering ecological specifications of the river, was chosen and the environmental demand of Mahabad-chi River was estimated to 0.35 cms in BYTAS station and 1.17 cms in KOWTER station. The annually average flow was 1.73 and 6.17 cms in BYTAS and KOWTER hydrometric station respectively.
Conclusion: Based on the results, the suggested flow of FDC-shifting method at C class is recommended as minimum environmental flow for Mahabad-chai river, because this method needs the less data, doing early and rapid assessment in data and simulating current hydrological conditions by considering desirable ecological conditions, whereas other methods can’t do this action. Moderated class C (relatively modified) consider about %20 MAR to %30 MAR as environmental flow, that in this condition basic function of ecosystem has not changed and more species is survived. Also moderated class C has good match with regime of flow at several months and is acceptable in area in terms of managerial, agricultural uses, drinking and etc.
The suggested method in this research is not the ultimate solution for environmental problems of Mahabad-chai River. Lack of comprehensive required ecological information at river’s ecosystem studies, cause to estimating eco-hydrology by less coefficient of confidence.
