جايگاه دعا در تصويرهاي گوناگون از خدا

انسان‌ها تصويرهاي گوناگوني از خدا دارند و بر اساس آن تصوير، الگويي از رابطه را بين خود و خدا را پديد مي‌آورند. در اين مقاله، نُه تصوير از خدا را در فرهنگ اسلامي معرفي مي‌كنيم و بعد بر اساس سه معيار سنخيت، شخصيت و نوع رابطه به بررسي جايگاه دعا در اين تصويرها مي‌پردازيم. اين نُه تصوير عبارت‌اند از تصوير فيلسوفان، تصوير اشاعره، تصوير معتزله (شامل دو تصوير)، تصوير فقيهان، تصوير زاهدان، تصوير عارفان خائف، تصوير عارفان وحدت وجودي و تصوير عارفان عاشق. به نظر مي‌رسد تنها در تصويرِ عارفان عاشق از خداست كه انسان مي‌تواند رابطه‌اي صميمانه و دوستانه با خدا داشته باشد؛ زيراكه در اين تصوير، انسان موجودي است داراي قابليتِ هم‌جنس شدن با خدا و خدا هم، با وجودِ منزه بودن، موجودي متشخص است؛ لذا الگوي رابطة انسان و خدا از نوعِ من – تو است و تنها در چنين رابطه‌اي است كه دعا جايگاه واقعي خود را بازمي‌يابد. در ساير تصويرها يا خدا داراي شخصيت نيست، يا انسان تا حد يك شئِ بي‌ارزش تنزل مي‌يابد و يا اينكه بين انسان و خدا هيچ سنخيتي وجود ندارد.