بررسي خاستگاه غياب رستم در منابع پيش از اسلام

An Investigation into the Absence of Rostamin Pre-Islamic Sources

رستم بزرگترين و محبوب ترين شخصيت حماسه هاي ايراني است كه تصويري جامع از يك قهرمان ملي را به نمايش مي گذارد. دايره حضور او از سترگ ترين آثار ادبي پارسي همچون شاهنامه فردوسي تا فرهنگ شفاهي عامه ايرانيان را در بر مي گيرد. با اين همه در منابع پيش از اسلام نامي از رستم نيامده است. تنها در چهار متن يادگار زريران، درخت آسوريك، بندهش و تك روايتي با نام كلي داستان سغدي رستم اشارات موجزي درباره رستم وجود دارد. بندهش مختصرا در دو موضع از او نام برده است و از اشاره يادگار زريران و درخت آسوريك هم هيچ گونه اطلاعي درباره او به دست نمي آيد؛ اما هرچه منابع عمدتا ديني - حكومتي پيش از اسلام در مواجهه با اين شخصيت مهم اساطيري/تاريخي سكوت كرده اند، در منابع پس از اسلام به فراواني از او سخن رفته است؛ به طوري كه عمده متون پهلواني پس از اسلام، حول رستم و خاندان رستم شكل گرفته اند. با وجود انفصال منابع پس از اسلام از منابع پيش از اسلام مربوط به رستم، او محبوب ترين و مشهورترين قهرمان ملي در گستره ادبيات فارسي است؛ شخصيتي كه داراي حوزه نفوذ فراگيري در حماسه هاي ملي، روايات عاميانه و حتي ادبيات عرفاني است. با توجه به تعارض رستم با مقدسان آيين زردشت مانند كاووس، گشتاسپ، توس و اسفنديار و همچنين رابطه او با ببر بيان و برخي قراين پنهان در شاهنامه و نيز ساير قراين فرامتني ارائه شده در اين مقاله، فرضيه سانسور و حذف رستم از متون ديني/حكومتي پيش از اسلام به ذهن متبادر مي شود. از ديگرسو به نظر مي رسد در انتساب رستم به ضحاك و زايش اهريمن گونه اش از پهلو، موبدان نقش بسيار پر رنگي داشته اند.

In pre-Islamic sources, no mention is made of Rostam. Only a brief reference to him can be traced in four texts: Yadegar-e Zariran, Drakht-i Asurig (The Assyrian Tree), Bundahishn, and a narrative called the Sogdian story of Rostam. In Bundahishn, he is referred to twice but briefly and no comprehensive account of him could be drawn from the reference made to him in Drakht-i Asurig. Notwithstanding that almost all pre-Islamic sources, predominantly the religious/governmental sources, treated this mythological and historical towering character with silence, much is said about him in the post-Islamic sources and texts in a way that the majority of the heroic texts in post-Islamic era are centered around Rostam and his kin. Despite the gulf between the pre-Islamic and post-Islamic era germane Rostam, he is venerated as the most prominent and popular national hero in Persian literature. He is portrayed as one who has immense influence on national epic, folk narratives and even mystical literature. In the light of the contention that existed between Rostam and the Saints of Zoroastrianism such as Kay-Kavus, Vishtaspa, Tous, and Sepandiyar, Rostam’s affinity with Babr-e Bayan (Palangine), some of the hidden evidence present in the Shahnameh, and also taking into account some other hypertext evidence presented in this article, this presumption comes to mind that maybe Rostam was meant to be censored from the pre-Islamic religious/governmental sources. Furthermore, it seems that Mobeds played a pivotal role in associating Rostam with Zahhak and describing his caesarean birth as a demonic birth from his mother’s flank.