كليدواژه :
قبض و بسط , ابوسعيد ابوالخير , روزبهان بقلي , سلوك عرفاني
چكيده فارسي :
در تاريخ عرفان و تصوف، دو اصطلاح «قبض و بسط» همواره مورد توجه صوفيه بوده است و سالكان با توجه به منظومه عرفاني و گاه مسائل اجتماعي و سياسي روزگار خود، يكي از حالات قبض يا بسط را برمي گزيده اند. قبض به منزله حجاب و «حالت افتقار»ي بوده كه سالك را همواره محزون مي داشته و برعكس، بسط به مثابه نوعي كشف و «حالت افتخار»ي بوده كه شادي و به دنبال آن، اعتماد به رحمت خداوند را براي عارف به ارمغان مي آورده است. مريدي كه اهل قبض بوده، به واسطه خوف از حشمت الهي، همواره حالات «خوف و حزن و هيبت» را پايه سلوك عرفاني خود قرار مي داده و آيات عذاب قرآني و بيم از دوزخ، دلايلي بسنده براي قبض او بوده و برعكس عارف اهل بسط، «رجا و انبساط و انس» و حسن ظن به رافت الهي را مهمترين عوامل و انگيزه هاي وصال حق مي دانسته است. نويسنده در اين مقاله، ضمن بيان مقدماتي درباره دو حالت عرفاني «قبض و بسط»، به بررسي انواع شيوه ها و توصيه هاي عرفاني-تعليمي بزرگان و عارفان -بويژه ابوسعيد ابوالخير و روزبهان بقلي- براي دستيابي به بسط پرداخته است؛ راهكارهايي همچون: تجلي حق بر سالك، خطاب حق و لذت ناشي از آن خطاب، تلاوت قرآن و تدبر در آيات آن، تمسك به ذكر الله، ديدار با خضر و قطب و اولياء، زيارت خاك مشايخ صوفيه، سماع، شنيدن سخنان و حكايت هاي افراد عامي و حتي مست و گبر و كافر و سرانجام قرار گرفتن در مكان ها و زمان هاي خاص.
چكيده لاتين :
On mysticism, the terms “Sorrow and Happiness” have always been of interest to Sufism from both theoretical and practical points of view and mystics, according to their mood and behavior as well as social, political, and cultural status of their time, chose one of these two (sadness and happiness) states. Sorrow is regarded as a veil and destitution which makes the mystic always be sad and sorrowful. On the other hand, Happiness is similar to spiritual revelations and a state of euphoria which offers confidence in God’s mercy and grace for the mystic. Since early Sufism is based more on piety and abstinence, the first Sufis often chose Sorrow and Fear states; but as we move away from early centuries and come closer towards the romantic mysticism, Happiness, hope, and trust in God’s grace and mercy become more prominent. This paper first introduces two mystical states of “Happiness and Sorrow” and then investigates different ways of behavioral development in different periods of Sufism. Ways such as manifestation of Truth (God) on mystic in the guise of body, God’s call and the pleasure of it, reciting the Quran and reflecting upon its verses, visiting Khidr and meeting the sages and the sacred, making a pilgrimage to Sufi masters’ tombs, Sufi dance, listening to the stories of the common people, even drunk and atheistic ones, and infidels, and eventually specific locations and times.
