مطالعه پاسخ به تنش خشكي ژنوتيپ‌هاي برنج در ابتداي مرحله زايشي با استفاده از شاخص‌هاي تحمل به تنش

Assessment of Rice Genotypes Response to Drought Stress at the early Reproductive Stage Using Stress Tolerance Indices

تنش خشكي يكي از مهم‌ترين تنش‌هاي غير زنده‌اي است كه توليد جهاني برنج را محدود مي‌كند. در اين مطالعه 83 ژنوتيپ برنج تحت شرايط تنش خشكي در مرحله زايشي و بدون تنش در قالب طرح كاملاً تصادفي با سه تكرار مورد ارزيابي قرار گرفتند. يازده شاخص شناخته‌شده تحمل و حساسيت به تنش براساس مقادير عملكرد تحت شرايط تنش خشكي و بدون تنش محاسبه شدند. همچنين با استفاده از رتبه‌ هريك از ژنوتيپ‌ها براي شاخص‌هاي محاسبه ‌شده قبلي، شاخص ميانگين رتبه محاسبه شد. بيشترين مقدار عملكرد در شرايط بدون تنش خشكي به‌ترتيب متعلق به ژنوتيپ‌هاي سنگ‌جو، Zenith، IR70445-146-3-3، Norin 22 و قصرالدشتي بود. در شرايط تنش خشكي ارقام IR83750-131-1، IR74718-24-2-3، سپيدرود، TETEP و IR71739-24-3-5 به‌ترتيب بيشترين عملكرد را داشتند. بررسي شاخص‌هاي تحمل و حساسيت به تنش نشان داد كه شاخص‌هاي تحمل به تنش، ميانگين هندسي بهره‌وري، شاخص ميانگين عملكرد نسبي و كارايي نسبي با داشتن همبستگي مثبت و معني‌دار با عملكرد دانه تحت هر دو شرايط تنش خشكي و بدون تنش، مناسب‌ترين شاخص‌ها براي انتخاب ژنوتيپ‌هاي متحمل به تنش خشكي هستند. براساس اين شاخص‌ها، ژنوتيپ‌هاي IR83750-131-1، سنگ جو، سپيدرود، Zenith و IR58 بالاترين رتبه‌ها را كسب كردند و داراي تحمل بيشتري به تنش خشكي بودند. برمبناي شاخص ميانگين رتبه، ژنوتيپ‌هاي IR83750-131-1، IR74718-24-2-3، سپيدرود،TETEP و IR74720-13-1-2 به‌ترتيب بهترين رتبه را كسب كردند. تجزيه خوشه‌اي ژنوتيپ‌هاي با بالاترين تحمل به تنش خشكي را در گروه دوم دسته‌بندي كرد.

Drought stress is one of the major abiotic stresses that limits rice productivity in the world. In this study 83 diverse rice genotypes were evaluated under reproductive-stage drought stress and non-stress conditions in a completely randomized design with three replications. Eleven well known stress tolerance and susceptibility indices were calculated based on the grain yield under stress and non-stress conditions. Also rank mean (RM) indices were calculated based on the ranks of genotypes for the former calculated indices. The highest seed yield under non-stress condition belonged to the genotypes Sangjo, Zenith, IR70445-146-3-3, Norin 22 and Ghasroldashti. Under stress condition, however, IR83750-131-1, IR74718-24-2-3, Sepidrood, TETEP and IR71739-24-3-5 genotypes showed the highest seed yield. STI, GMP, MRP and REI indices with positive and significant correlations with grain yield in stress and non-stress conditions were found to be the most suitable indices for selection of drought tolerant rice genotypes. According to these indices, IR83750-131-1, Sangjo, Sepidrood, Zenith and IR58 genotypes showed the highest ranks and had a higher tolerance to drought stress. Based on RM index, IR83750-131-1, IR74718-24-2-3, Sepidrod, TETEP and IR74720-13-1-2 obtained the highest ranks. Cluster analysis grouped the most drought tolerant genotypes in the second cluster