واژه شناسي پزشكي در ذخيره خوارزمشاهي

Medical Terminology in " Zakhireh Kharazmshahi" Book

كتاب ده گانه ذخيره خوارزمشاهي، مهمترين و مفصل ترين كتب پزشكي به زبان فارسي است كه در اوايل قرن ششم ق توسط سيد اسماعيل جرجاني تاليف شد. غناي علمي كتاب در حوزه دانش پزشكي، كثرت واژه هاي پزشكي فارسي و گستردگي شمول داده هاي پزشكي آن، از ويژگي هاي بارز اين اثر است. شناسايي و تفكيك مجموعه واژگان پزشكي كتاب ذخيره نه تنها مي تواند ما را با مجموعه دانش پزشكي جرجاني آشنا سازد، بلكه اين امكان را فراهم مي آورد تا با تفكيك اين واژگان، به ساختار دانش پزشكي در دوره جرجاني آگاهي يابيم. از اين جهت ذخيره خوارزمشاهي مي تواند به عنوان يكي از منابع اصلي از اين مجموعه متون مورد استفاده قرار گيرد. مواد و روش ها شناخت ساختار دانش پزشكي در انديشه جرجاني مهمترين مساله اين تحقيق است. در مقاله حاضر با هدف واكاوي انديشه جرجاني در حوزه دانش پزشكي و شناسايي واژگان خاص تخصصي پزشكي، تعيين سطح معنايي و تفكيك اين واژگان و بر اساس روش تحليل كمي و ساختاري، ده كتاب نسخه خطي ذخيره خوارزمشاهي مورد بررسي قرار گرفته است. نتيجه گيري و توصيه ها: اطلاعات ارائه شده در ذخيره خوارزمشاهي در چهار مجموعه كلي شامل اندام ها، بيماري ها، داروها و اصطلاحات مربوط به علائم و نشانه هاي بيماري ها و روش هاي باليني و راههاي معالجه، قابل شناسايي است. زير مجموعه هاي هر يك از اين مجموعه ها نيز در اين بررسي شناسايي شده است. دستاوردهاي اين بررسي مي تواند ما در جهت ترسيم فضاي كلي تطور دانش پزشكي در تاريخ اسلام و در قرون اوليه اسلامي، و دست يافتن به دانسته هاي عميق در اين حوزه ياري دهد. همچنين مي تواند ما را در تدوين ساختار دانش پزشكي در تمدن اسلامي و نيز در انديشه جرجاني در حوزه اندام شناسي، بيماري شناسي و دارو شناسي كمك نمايد.

Written by Seyed Ismail Jorjani in the early sixth century AH, the Decuple book of Zakhireh Kharazmshahi is one the most important and comprehensive medical books in Persian language. The most outstanding features of this book include the scientific value of the book in the field of medical science, the plurality of Persian medical terminology and the extent of medical data. The identification and resolution of medical terminology of the decuple book of Zakhireh Kharazmshahi not only indicates Jorjani’s extensive medical knowledge but also with the ability of separating the words it introduces the knowledge of medical structure in Jorjani’s era. Therefore, Zakhireh Kharazmshahi can be used as one of the main resources of medical terminology collections. Methods and Materials: Understanding the structure of medical knowledge in Jorjani’s thought is the most significant question in this research. In this paper, the manuscript of the decuple book of Zakhireh Kharazmshahi was studied in order to analyze Jorjani’s medical knowledge, identify specific medical terminology terms and determine the semantic level to separate these words based on the quantitative and structural analysis. Results and Conclusion Information provided in Zakhireh Kharazmshahi are identified in total of four series including anatomy, diseases, medications, the signs and symptoms of diseases and clinical managements. The subsets of each of these categories has been identified. The results of this study can help us to define the scope of the development of medical knowledge in Islamic era and to achieve deep knowledge in this area. This also helps us to codify the structure of medical knowledge in Islamic civilization and understand Jorjani’s knowledge in the fields of anatomy, pathology, and medicine.