پديد آورندگان :
اونق، مجيد دانشگاه علوم كشاورزي و منابع طبيعي گرگان - گروه مديريت مناطق بياباني , سرگزي، حسين دانشگاه علوم كشاورزي و منابع طبيعي گرگان , باراني، حسين دانشگاه علوم كشاورزي و منابع طبيعي گرگان - گروه مرتع داري
كليدواژه :
سيستان , بيابان زائي , تخريب زمين , پيشران اجتماعي
چكيده فارسي :
مفهوم بيابان زائي به از دست دادن خدمات اكوسيستم بدليل تاثير آشفتگي هاي انساني و يا تغييرات اقليمي در اكوسيستم هاي مناطق خشك مرتبط است. بيابان زايي بسته به پيشران و شرايط جغرافيايي، مي تواند باعث تغييرات قهقرائي عمدتا پايدار در اكوسيستم گردد. مهار اين پديده مستلزم شناخت علل پيشراني آن است. پيشران هاي بيابانزائي را مي توان با عناوين بيوفيزيكي، اجتماعي، اقتصادي، سياسي و مديريتي گروه بندي كرد. در اين مقاله برخي آشفتگي هاي ناشي از فعاليت هاي انسان كه در ارتباط با دانش و فرهنگ مردم قرار داشته و زمينه ساز وضعيت فعلي تخريب زمين و بيابان زايي شده اند به عنوان پيشران اجتماعي بيايانزائي مورد ارزيابي قرار گرفته اند. به اين منظور از طريق منابع علمي مرتبط، پرسش نامه و پنل تخصصي با كارشناسان مرتبط ليستي از عوامل پيشران اجتماعي تهيه شده سپس عوامل كانديد در 6 معيار گروه بندي و در انتها با ابزار پرسش نامه مورد قضاوت كارشناسان قرار گرفته است. نتايج حاصل از تحليل آماري با استفاده از نرم افزار SPSS19 نشان داد كه مهمترين معيارهاي پيشران اجتماعي- فرهنگي موثر بر بيابان زايي و تخريب زمين با 20.49%، 19.32%، 17.36%، 16.76%، 13.12% و 13.008% به ترتيب عبارتند از : فقدان يا ضعف نهادهاي اجتماعي، عادات تاريخي و فرهنگي نامتناسب ، مهاجرت جمعيت، ضعف دانش و آموزش، افت ارزش هاي اجتماعي و مسائل مربوط به مالكيت زمين. همچنين با استفاده از روشتحليل سلسله مراتبي (AHP) مشخص شد كه در بين 38 عامل كانديد، 18 عامل از بقيه تاثير گزارتر بودند. مهمترين عوامل موثر بر تخريب زمين و بيابان زائي به ترتيب: فقدان نظام بهره برداري از محصولات و خدمات تالاب هامون، شخم اراضي باير، كشت و كار سنتي، عدم اعتماد بهره برداران به دانش كارشناسان مرتبط، ترجيح كشت زراعي به باغي و عدم بهره گيري از دانش بومي همزيستي با طبيعت معرفي گرديد. در مجموع اعمال سياست هايي با هدف حفظ محيط زيست و جوامع در مقابل بهره برداري مفرط از منابع طبيعي و از دست دادن سنت ها و توانا ساختن يك فرهنگ براي استفاده پايدار از خدمات و محصولات زيست محيطي ضروري است. مشاركت همه دست اندركاران براي جستجوي راه حل هايي براي مديريت اراضي به طرز رو به تزايدي پذيرفته شده است. هر يك از دست اندركاران دانش و ديدگاهي متفاوت در مورد ريشه مشكل و چگونگي حل آن دارد. استخراج، مستندسازي و هم راستا كردن اي دانش مي تواند در توافق و تفاهم بر راه حل هاي پيشنهادي مفيد باشد.در اكوسيستم هاي كشاورزي متاثر از بيابانزائي، افزايش امنيت غذايي با اصلاح كشاورزي، توانمند سازي مردم محلي، كمك به تنوع معيشت و ارتقاء پايداري استفاده از منابع گام هاي اساسي براي كاهش يا معكوس كردن روند بيابان زائي به شمار مي آيد. سياست ها بايستي ابعاد چندگانه اجتماعي و فرهنگي را به عنوان ريشه هاي تخريب اراضي و بيابان زايي مورد نظر قرار دهد. اين ابعاد بسته به شرايط زيست محيطي متغير هستند. دستگاه هاي دولتي منطقه به عنوان متولي مقابله با تخريب زمين و بيابان زائي در تعامل با جامعه محلي براي كنترل اين پديده توفيقاتي داشته اند. اما چنانچه هدف توقف بيابان زائي يا معكوس كردن آن باشد، نياز به همه جانبه نگري، تلاش بيشتر براي نزديك كردن ديدگاه ها و همكاري همه دست اندركاران از جمله ذينفعان و بويژه بهره برداران از اراضي است. تبادل دانش، اعتماد سازي، همكاري در اجراي پروژه ها و... مي تواند براي دولت و مردم مفيد باشد اما اقدامات اصلاحي در مناطقي با شرايط سيستان قبل از همه با شناخت دلايل و عوامل تخريب اراضي حاصل مي شود
چكيده لاتين :
The concept of ‘desertification’ is related to loss of ecosystem services cause to influencing of human disturbances and climatic variations almost in dry regions. Desertification based on its driver and geographical condition can change ecosystem downward in stable statue. Desertification control needs to identify its drivers and causes. This paper investigates the societal drivers of Land degradation and desertification in Sistan region in southeast of Iran in Afghanistan border proximity as a famous desert region in the world. We consider some of the recurrent anthropogenic disturbances and societal drivers that specifically contribute to the Sistan desertification. For this purpose, we have fallowed three step of survey. Questionnaires for each step of surveying of land degradation drivers including: i) collecting overall factors ii) selecting candidate factors in 6 categories and iii) identification and introducing and ranking the priority of factors based on their importance role in desertification statue by using of analyzing hierarchy process (AHP), and statistical methods. data were collected in collaboration with managers, experts and administrators that are related to combating desertification at the provincial level. Based on correlation statistics and multivariate analyses, the average contribution (%) of group to land degradation and desertification of the Sistan region, social participation deficit exhibited the highest fraction (20.41%), followed by cultural issues (19.32%), migration and land abandonment (17.36%), knowledge weakness (16.76%), social values (13.12%), while the contribution from the rest, land ownership are 13.008 percent. also more than 18 factors out of 38 resulted as significant in affecting land degradation and desertification in the Sistan region. Among them, the most important were Lack of system for using of local wetland’s goods and services, farrow land cultivation, traditional farming, untrusting to experts knowledge, monoculture of cereals, ignorance to indigenous knowledge.In agro-ecosystems affected by desertification, enhancing food security by improving agriculture, empowering rural people, help to livelihood diversity, and promoting sustainable use of resources is a major step towards slowing down or reversing desertification. Policy must address multiple aspect of socio-cultural as causes of land degradation and desertification that are variable due to different environmental condition. Whenever the goal is to land degradation has to be addressed and possibly halted, it is required to expert close to stakeholder and beneficiaries so knowledge exchange can be facilitated and improved, cooperation, levels of bureaucracy and trust can be optimized, and there can be great benefits for all. Corrective policies in such region with high rate of land degradation and desertification should focus on: identifying of land degradation causes in advance then, decreasing current land degradation and finally remedying the effects.
