مرکز منطقه ای اطلاع رساني علوم و فناوري - گفتاري درباره چالش‌هاي پيش‌روي سلامت روان و اعتياد در ايران

چكيده فارسي :

فكر نشر ويژه‌نامه حاضر زماني ايجاد شد كه در كنار غفلت، سستي‌ها، تهديدها و مانع هاي پيش روي بهداشت روان و پيشگيري از سوءمصرف مواد در كشور، تهديد مرگ بار ديگري بدن علاق همندان و دلسوزان برنامه بهداشت روان و پيشگيري از اعتياد را به لرزه درآورد. اين تهديد انحلال تشكيلات ضعيف سلامت روان و اعتياد در وزارت بهداشت بود، كه به صورتي پنهان، آرام و بدون انجام فرايند كارشناسي از اواخر سال 1388 آغاز شد و تاكنون با طفره رفتن مسئولان از پاسخگويي به چراها و چگونه‌ها همراه بوده است. با اينكه آب‌هاي ويرانگر و نگراني‌ها از آسياب‌ و آسياب‌بان دور شده است و مديران و كارگزاران مديريت سلامت روان و اعتياد با كوششي خستگي ناپذير ادامه راه مي‌دهند، سايه تهديد و غفلت همچنان بر سر سلامت روان جامعه سنگيني مي‌كند. اين شماره در نظر دارد با ياري جويي از دانش و تجربه صاحب‌نظران به چاره جويي اين مهم بپردازد. پس از جلب رضايت مديران سلامت روان و اعتياد در وزارت بهداشت براي فراخوان ارسال مقاله، گزارش و نقطه‌نظر درباره چالش هاي پيش روي بهداشت روان و پيش‌گيري از اعتياد، نشستي تخصصي با حضور صاحب نظران و تصميمگيران حوزه سلامت روان و اعتياد در انستيتو روان‌پزشكي تهران تشكيل شد، تا با گردآوري مباحث و ديدگا ههاي مطرحشده بتوان دورنمايي از چالش هاي پيش‌روي بهداشت روان و اعتياد را ترسيم كرد تا بدينوسيله سياستگزاران، پژوهشگران و متخصصان بتوانند دقيق تر و علمي تر به موضوع بپردازند. يافته‌هاي اين جلسه در يك مقاله با عنوان «چالش‌هاي بهداشت روان و اعتياد: گزارش نشست تخصصي» آورده شده است (منصوري، شريعت، ميرزايي، دارالشفا و بوالهري، 2011). تعدادي از مقاله ها نيز دربرگيرنده نظر تخصصي و ارزشمند مرتبط با موضوع و بيان كننده ديدگاههاي نو يا بخشهاي مغفول مانده بهداشت روان و اعتياد است. اين مجموعه مقاله بيانگر ديدگاه ها و تجربه طولاني متخصصاني است كه گاه تنها اشاره اي از آنها مي‌تواند رهگشاي بخشي از چالش‌ها و نگراني‌هاي سامانه سلامت روان باشد، از جمله مي توان به مقاله هاي «سلامت رواني- اجتماعي و راهكارهاي بهبود آن» و «برخي از چالش‌هاي بهداشت روان و اعتياد در ايران» اشاره كرد كه با ارايه گزارشي از روند موجود و نگراني ها، به چاره جويي پرداخته اند و راهكارهايي براي برون‌رفت از وضعيت موجود بيان كرده اند (نوربالا، 2011؛ صابري زفرقندي، 2011). روان‌پزشكي جامعه نگر (اجتماعي) شايد يكي از مهمترين زمينه هاي ناديده گرفته شده روان‌پزشكي جامعه امروز ماست. در كشور ما روانپزشكي به درمان در كلينيك و بيمارستان‌هاي دربسته به سبك 50 سال پيش منحصر شده است. چند گزارش از اقدامات ارزشمندي كه در اين زمينه در سالهاي اخير و با ابتكار بخش خصوصي و همكاري دلسوزان دانشگاهي انجام شده است، در اين شماره آمده است؛ «گشودن درها؛ مقايسه سامانه سلامت روان ايتاليا، اتريش و ايران»، «گزارش بازديد از يك خانه اسكان حمايتي بيماران رواني» ، «مروري بر برنامه‌هاي آموزش روان‌پزشكي جامعه نگر» و «آموزش روانپزشكي در بهداشت روان: گزارش يك تجربه» از آن جمله هستند (طاهرخاني، 2011؛ زارعي، احمدزاداصل و بوالهري، 2011؛ شريفي، 2011؛ قاسمزاده، 2011). برنامه ادغام سلامت روان در خدمات بهداشتي اوليه هم به عنوان برنامه اي با بيش از 20 سال سابقه در كشور مورد توجه قرار گرفته و شريعت و همكاران (2011) در مقاله اي بررسيهاي مربوط به آگاهي، نگرش و رضايت‌مندي مراجعان و كاركنان سامانه سلامت روان را به‌طور نظام مند مرور كرده‌اند. برنامه ريزان و مسئولان سلامت روان هم مانند ساير بخش‌ها در سالهاي اخير به كاربرد رايانه و فنآوري هاي نو در گردآوري و تحليل گزارشها روي آورده اند. دو مقاله «طراحي سامانه ثبت خودكشي در كشور» و «پراكندگي جغرافيايي نيروي انساني در سامانه ارايه خدمات سلامت روان در سال 1386» از جمله اين تلاش‌هاست (حاجبي و همكاران، 2011؛ احمدزاداصل و همكاران، 2011). اعتياد جنبه ديگري است كه تعدادي از مقاله هاي اين ويژه‌نامه به آن پرداخته اند. «بررسي كيفي نيازهاي زنان براي درمان اعتياد» و «ارتباط اعتياد، تاب آوري و مؤلفه هاي هيجاني» از اين دست هستند (رحيمي موقر، ملايري خواه لنگرودي، دلبرپور احمدي، امين اسماعيلي، 2011؛ محمدي، آقاجاني، زهتاب آور، 2011). اميدواريم اين ويژه‌نامه با پرداختن به برخي از مهمترين موضوعها و چالشهاي بهداشت روان و اعتياد كشور و بررسي آنها از جنبههاي گوناگون و ارايه راهكارهايي براي برخورد با آنها، نقشي هر چند اندك در بهبود شرايط كشور داشته باشد و شايد كه اين نشر سندي از تلاش خبرگان و آگاهان و گامي در راه رسيدن به اتفاقنظر در تحليل وضع موجود و تلاش براي تأمين سلامت روان جامعه باشد.