ارزيابي پتانسيل خطر بيابان زايي در منطقه جازموريان با استفاده از معيار فرسايش (آبي- بادي)

valuation of Desertification Hazard Potential in the Jaz-Murian Region based on Wind-Water Erosion

سابقه و هدف فرسايش خاك همواره به عنوان يكي از مهم ترين معيارهاي دخيل در فرايند بيابان زايي به شمار مي رود، كه با بررسي و شناخت وضعيت اين پديده مي توان پتانسيل گسترش بيابان زايي را ارزيابي نمود. تنكي پوشش گياهي، كمي بارندگي و حاكميت شرايط خشكي، زمينه را براي وقوع فرسايش خاك در منطقه جازموريان، مساعد نموده است كه نقش مهمي را در وقوع بيابان زايي در منطقه ايفا مي نمايد. هدف از اين پژوهش، ارزيابي پتانسيل بيابان زايي در منطقه جازموريان با استفاده از معيارهاي فرسايش آبي و بادي و بر اساس روش IMDPA مي باشد. مواد و روش ها به منظور انجام اين پژوهش، ابتدا، نقشه واحدهاي كاري به كمك نقشه زمين شناسي، كاربري اراضي و تصاوير ماهواره اي لندست 8 از منطقه مطالعاتي تهيه شد، سپس لايه هاي اطلاعاتي مربوط به معيار فرسايش آبي در مدل IMDPA، پس از ارزش دهي و امتيازدهي به آن ها فراهم گرديد. همچنين شدت فرسايش بادي نيز با استفاده از روش IRIFR برآورد گرديد و درنهايت، نقشه پتانسيل بيابان زايي با استفاده از تلفيق معيارها بر اساس ميانگين گيري هندسي آن ها در محيط نرم افزار ArcGIS به دست آمد. يافته ها نتايج اين پژوهش وسعتي حدود 5674km2 از مساحت منطقه را در كلاس شديد پتانسيل بيابان زايي قرار داده است كه نشان دهنده تاثير بالاي معيار فرسايش در گسترش پديده بيابان زايي در منطقه جازموريان مي باشد.يافته هاي تحقيق نشان داد كه معيار فرسايش بادي در بيابان زايي منطقه از پتانسيل بالاتري نسبت به معيار فرسايش آبي برخوردار بوده است كه از مهم ترين دلايل آن وجود اراضي با حساسيت بالا به فرسايش مي باشد كه به سبب خشكي و كمبود ميزان رطوبت خاك در اين نواحي، همراه با خشكسالي هاي هيدرولوژيكي در ساليان اخير، تشديد گرديده است. همچنين، نتايج حاصل از برآورد ميزان فرسايش نشان داد كه واحدهاي "اراضي رسي پوشيده از نبكا و ربدوهاي تخريب شده"، "اراضي شور و رسي با پوشش مراتع اشنان-ترات، "اراضي شور و رسي" و "ارگ و ماسه زارها" به ترتيب بيشترين امتياز و پتانسيل را نسبت به فرسايش بادي نشان داده اند كه مي بايستي در اولويت طرح هاي بيابان زدايي با هدف كنترل اين پديده، مدنظر قرار گيرند. نتيجه گيري با توجه به نتايج به دست آمده در اين پژوهش، اعم وسعت منطقه موردمطالعه (97/2 درصد) از حيث معيار فرسايش در كلاس شديد بيابان زايي قرارگرفته است. در همين خصوص، لزوم تاكيد بيشتر بر نقش عامل فرسايش خاك در تدوين برنامه هاي مديريتي به منظور كنترل پديده بيابان زايي در منطقه، از ضرورت بالايي برخوردار است. از همين رو، احياي پوشش گياهي و حفاظت از آن در برابر تخريب با درنظرگرفتن ملاحظات اكولوژيك با اولويت مناطق حساس به فرسايش، مي تواند در كاهش اثرات فرسايش در منطقه و بيابان زايي راهگشا باشد.

Background and objectives Erosion plays an important role in desertification process that its evaluation leads to better understanding of desertification potential. The sparse vegetation cover, low humidity and the scarcity of rainfall can make Jaz-Murian region prone to soil erosion and desertification. In this research, the sensitivity of the Jaz-Murian region to the desertification on the basis of erosion criteria is evaluated using IMDPA model. Materials and Methods In this research, the work unit map was created using geology, land use maps and Landsat 8 satellite imagery data. Water erosion indices were weighted based on the IMDPA method, and the IRIFR model was applied to evaluation of wind erosion. Finally, in order to represent desertification hazard, the water and wind erosion criteria were combined with each other in ArcGIS 10.1 software by calculating geometric mean of their indices. Results The findings of this research showed that the largest area in this region (approximately 5674 km2) classified in high class of desertification hazard. This means that the erosion factor play an important role in desertification process in the Jaz_Murian region. As well as, in comparison with water erosion, the wind erosion showed more effects on desertification because of the low level lands, recent droughts and subsequently the reduction of the humidity that can help to separate the soil particles and increase the erodibility. The work units including: "clay plain covered by degraded Nebka and Reboh”, “clay flat with separated Tamarix and Prosopis species”, “clay and salty lands covered by dominant vegetation of Seidlitzia rozmarinus and Hamada salicornica” and “Erg and sand dunes” showed the highest sensitivity to wind erosion that need to be in priority of the de-desertification plans. Conclusion According to the findings, it concluded that about the 97% of the study area is located in the high class of desertification hazard that needs to reduce the effects of erosion by introduce management strategies to combating desertification . As well as, rec lamation of vegetation covers and its conservation regarding ecological aspects can help to reduce erosion effects and de-desertification.