بازتفسير حقوق شهروندي در بستر مدرنيته‌ ايراني: مطالعه‌ موردي رساله «يك‌ كلمه»

زمينه و هدف: بر اساس نظريه مدرنيته‌هاي چندگانه، مدرنيته غربي در فرهنگ‌ها و تمدن‌هاي غير غربي مورد بازتفسير قرار مي‌گيرد و زمينه ايجاد مدرنيته‌هاي متكثر در فرهنگ‌هاي مختلف را به وجود مي‌آورد. نخبگان ايراني نيز از زمان رويارويي با غربِ مدرن كوشيده‌اند تفسيري ايراني و اسلامي از عناصر مختلف مدرنيته غربي ارائه دهند. حقوق شهروندي نيز، به عنوان يكي از اجزاي اصلي مدرنيته، در ايران مورد بازتفسير قرار گرفته است. هدف اين مقاله فهم كيفيت بازتفسير حقوق شهروندي در رساله «يك كلمه» نوشته مستشارالدوله و شناسايي طرح‌واره‌هاي فرهنگي به كاررفته در اين بازتفسير است. روش: در اين مقاله از روش تحليل محتواي كيفي براي مطالعه متن رساله يك كلمه استفاده شده است. يافته‌ها: تحليل محتواي متن رساله «يك كلمه» حاكي از اشاره نويسنده به هر سه قسم حقوق مدني، اجتماعي و سياسي است. نويسنده كوشيده است هر يك از اين حقوق را با استفاده از يك طرح‌واره فرهنگي موجود در سنت اسلامي تبيين و توجيه كند و عدم تباين اين اصول را با شرعيات اسلامي نشان دهد. طرح‌واره‌هاي به كار رفته، اغلب به آيات قرآن احاديث و سيره پيامبر اسلام و معصومين ارجاع دارند. بحث و نتيجه‌گيري: ايرانيان حقوق شهروندي را، همچون ديگر عناصر تشكيل‌دهنده مدرنيته، در بستر فرهنگي و تاريخي ايران مورد بازتفسير قرار داده‌اند. در اين فرايند بازتفسير، معاني تازه‌اي به اصول حقوق شهروندي نسبت داده شد كه در بستر اوليه شكل‌گيري حقوق شهروندي (غرب) وجود نداشتند و در نتيجه دريافت‌هايي كه مخاطبان فارسي‌زبان اين رساله از حقوق شهروندي پيدا مي‌كردند، ناگزير دريافت‌هايي متفاوت از فهم شهروندان ممالك غربي از حقوق شهروندي بود.