تبيين و تحليل اختلافات هيدروپليتيك در منطقه آسياي مركزي

Explaining and Analysis of the Hydro-politic Disputes in Central Asia Region

مرزهاي بسياري از كشورهاي جهان را آبراه­ها و رودها تشكيل مي­دهند. برخلاف مرزهاي خشكي، مرزهاي آبي و به­ويژه مرزهاي رودخانه­اي، به دليل قابليت­ها و تنگناهاي خاص خود، بيشتر زمينه تنش و بحران­آفريني دارند. از همين روست كه بسياري از صاحبنظران، قرن حاضر را به دليل چشم انداز تاريك آن در زمينه بروز درگيري و جنگ­ها بر سر منابع آبي مشترك، سده هيدروپليتيك ناميده­اند. تغييرات اقليمي و بروز دوره­هاي طولاني خشكسالي، ايجاد طرح­هاي توسعه؛ به­ويژه در بخش­هاي كشاورزي و صنعت در مناطق مرزي، رشد جمعيت شهري و ... مهم­ترين عواملي هستند كه در ايجاد و تشديد درگيري­ها بر سر رودهاي مشترك مرزي نقش دارند. در منطقه آسياي مركزي، دو رود اصلي آمودريا و سير دريا همراه با شعبات خود جريان دارند كه مسائل و چالش­هاي آنها، پنج كشور اين منطقه را درگير خود ساخته است. درواقع، پس از فروپاشي اتحاد جماهير شوروي، همانند برخي ديگر از حوزه­ها، كشورهاي منطقه ميراث­دار مديريت نامنسجم و نادرست منابع مشترك آبي توسط اتحاد جماهير شوروي شدند. اين مقاله با روش توصيفي- تحليلي به بررسي اختلافات هيدروپليتيك كشورهاي حوزه رودهاي آمودريا و سيردريا مي­پردازد و مي­كوشد مهم­ترين زمينه­ها و دلايل بروز و تشديد اختلافات كشورهاي منطقه بر سر رودهاي مشترك مرزي را مطالعه و تحليل كند. يافته­هاي پژوهش نشان مي­دهد، منافع متفاوت كشورهاي بالادست و پايين دست، عدم مديريت صحيح، سدسازي­هاي گسترده، تغييرات آب و هوايي، دخالت قدرت­هاي منطقه­اي و فرامنطقه­اي و ...، مهم­ترين دلائل بروز اختلاف بر سر منابع آب مشترك مرزي هستند.

The borders of many countries of the world are in the shape of waterways and rivers and unlike the land borders river water borders due to their complexity are creating more tension and crisis among the states. Many observers call the twenty first century as the hydro-politic era. It is due to the fact that shortage of water resources will lead to numerous conflicts and war among different countries. The climate change, occurrence of long period of drought, expansion of development plan in agriculture and industry in border areas, the increase in urban population are among the most important factors leading to intensification of disputes on border rivers. In Central Asia region, the flow of two important rivers of Amu Darya and Syrdarya along with their sub-branches have created several problems and challenges among the five countries region. In fact after the disintegration of Soviet unio‎n the countries of Central Asia region inherited the wrong management regime of the water resources. The present article with a descriptive-analytical method wants to study the hydro-politic disputes of the countries of Amu Darya and Syr Darya basin and attempt to analyze the most important grounds and causes of the intensification of the conflict on common rivers. The finding of the study shows the divergent interest of the countries located on upstream and downstream and improper management of the problem, construction of several dams, climate changes, intervention of the regional and extra-regional powers, are among the important causes of differences on common water resources.