چكيده فارسي :
موضوع تحقيق حاضر، معرفي و بررسي تعدادي از مجسمه هاي سفالي جانورسان ايران در سده هاي 6 تا 8 هجري مصادف با ادوار سلجوقي، خوارزمشاهي و ايلخاني است. هدف اصلي تحقيق، شناخت مهم ترين ويژگي هاي فرمي و تزييني مجسمه هاي سفالي جانورسان ايران طي اين قرون است. بديهي است بررسي ابعاد مختلف مذكور به علاوه دلايل رونق ساخت اين مجسمه ها طي قروني خاص، مي تواند شناخت كمي و كيفي ما را از اين آثار در بستر هنر اسلامي افزايش بخشد. در همين راستا، تعداد بيست وچهار نمونه شاخص از اين مجسمه ها از موزه ها يا مجموعه هاي مختلف خارجي و داخلي انتخاب و با معيارهاي فوق موردبررسي و تحقيق قرارگرفته اند. مهم ترين پرسش هاي تحقيق عبارت اند از:
1.زمينه ها و دلايل پيدايش چنين فرم هايي در قرون مياني اسلامي ايران چه بوده است؟
2.مهم ترين كاربردها و شيوه هاي ساخت و تزيين مجسمه هاي سفالين حيوانات در قرون مياني اسلامي ايران كدام اند؟
3.تفاوت ها و شباهت هاي مجسمه هاي مزبور با نمونه هاي موجود متعلق به ادوار پيش از ورود اسلام به ايران چيست؟
شيوه تحقيق، توصيفي- تحليلي و نحوه گردآوري اطلاعات به صورت كتابخانهاي بوده است. بنا بر يافته هاي تحقيق؛ مجسمه هاي سفالي جانورسان اين دوره در دو دسته كاربردي مستقل يا انضمامي و دسته فاقد كاربرد معين يا صرفاً تزييني، قرار مي گيرند و رايج ترين شيوه هاي تزيين آن ها نيز زرين فام، مينايي و لعاب دار تك رنگ است. همچنين عليرغم الگوبرداري گسترده از فرم مجسمه هاي سفالين ادوار پيش از اسلام، درزمينه تزيينات و به خصوص نقوش و مضامين، تفاوت هاي عمده اي با آن ها دارند؛ به صورتي كه اغلب نقوش در قالب اسليمي، هندسي، حيواني، انساني و در موارد نادري به صورت شبه كتيبه اي است. البته در مواردي نيز نقوش مزبور به صورت تركيبي و در كنار هم مورداستفاده قرارگرفته اند. فرم اغلب مجسمه ها هم علاوه بر الگوبرداري از نمونه هاي پيش از اسلام، احتمالاً متاثر از زمينه هاي مذهبي، سياسي و فرهنگي جديد اين دوران ازجمله شيوه زندگي اقوام كوچ رو تازه وارد به ايران يا نام بعضي از سلاطين سلجوقي چون طغرل (در مجسمه هاي شاهين) و آلپ ارسلان (در مجسمه هاي شير) و يا مفاهيم نجومي بوده است.
چكيده لاتين :
This study aims to introduce and survey some of Iran’s zoomorphic ceramic statues during 6th
to 8th centuries after Hijrah, coincident with SELJUQ, KHARAZMSHAHID and ILKHANID
periods. The main object of the present study is to identify the most important formal and decorative
features of Iran’s zooid sculptures during this period. Obviously, the study of different aspects
of the aforementioned dimensions as well as the reasons for the boom in the construction of these
statues during specific ages can enhance our qualitative and quantitative cognition toward these
special artistic works in an Islamic art body. To this goal, 24 distinguished statues were selected
from Iranian or foreign museums and were surveyed on the basis of above mentioned criteria. The
major research questions in this project are:
What are the reasons and domains of incidence of these forms in Iran’s Islamic middle centuries?
What are the most important functions and techniques used in the construction and decoration
of these zooid ceramic statues in Iran’s Islamic middle centuries?
What are the similarities and differences of the aforementioned statues and those made in former
periods and before the incidence of Islam in Iran?
The study was conducted in a descriptive -analytic methods and data were collected in a
document library method. According to the findings of the study, zooid ceramic statues of this era are divided into two categories; category of independent or integrative application and a category
with no specified application or merely decorative one. The most current decorative techniques
were luster ware, enamel and monochrome glaze. Also, despite the extensive patterning from
ceramic statues of pre-Islamic eras in aspects of decoration and especially figures forms, they have
major differences with them. So that most figures are in arabesque, geometrical, zooid and human
forms and in rare cases, they are inscription like. Of course in some cases, the above mentioned
were Combined and side by side. But about the forms of these statues, besides the patterning of
pre-Islamic instances, are perhaps influenced from new religious, political and cultural domains
of this era such as the lifestyle of newcomer migrants or some SELJUQ kings’ names like Toqrol
(in hawk statues) and Alp Arsalan (in lion statues) or some astronomical concepts.
