مطالعه تطبيقي ديباچه دوست محمد گواشاني هروي و ديباچه قطب الدين محمد قصه خوان

از منابع مكتوب تاريخ هنر در ايران مي توان از دو ديباچه نام برد كه در فاصله يك دهه در عصر صفوي به رشته تحرير درآمده اند. يكي ديباچه دوست محمد گواشاني بر مرقع بهرام ميرزا (952 ه. ق.) و ديگري ديباچه قطب الدين محمد قصه خوان بر مرقع شاه طهماسب (964 ه. ق.) است. نويسندگان بسياري در عصر صفوي از مطالب اين دو ديباچه به صورت مستقيم و غيرمستقيم در نگارش كتب مرتبط با خوشنويسي و نقاشي بهره مند شده اند. كويين، نويسنده كتاب تاريخ نويسي در روزگار شاه عباس، معتقد است مورخان عصر صفوي اصول نگارشي خاصي را در ديباچه نويسي رعايت مي كردند. ازجمله ذكر منابع، مدح حامي كتاب و ذكر انگيزه ها و دلايل نگارش اثر و... . اين نوشتار به روش توصيفي_تحليلي بر پايه مطالعات كتابخانه اي باهدف معرفي دو ديباچه ارزشمند از منابع مكتوب هنر ايران، در پي پاسخ گويي به اين پرسش است كه قصه خوان در نگارش ديباچه مرقع شاه طهماسب تا چه ميزان از متن ديباچه دوست محمد تاثير پذيرفته است و در اين راستا سعي دارد تفاوت ها و اشتراكات ساختاري و محتوايي هر دو متن را با ادعاي كويين مبتني بر پيروي مورخان دوره صفوي از الگويي خاص شناسايي كند. تفاوت در شيوه نگارش و عدم اشتراك ديدگاه نويسنده ها در بيان تاريخي از نقاط افتراق اين دو متن هستند. دوست محمد، داستان خط و نقاشي را در سير تاريخي آن بيان كند و قصه خوان در پي خلق يك متن ادبي با محتواي تاريخ هنر است. قطب الدين و دوست محمد از اصولي كه كويين از آن ها نام مي برد، پيروي مي كند؛ البته ديباچه دوست محمد فاقد بعضي از معيارهاست. ازآن جا كه مطالب هر يك از ديباچه ها مكمل ديگري است، مقايسه تطبيقي دو متن به رفع ابهاماتي در زمينه تاريخ هنر ايران كمك مي كند.

From among art history written sources in Iran, one can enumerate two prefaces in the Safavid era were written by a decade interval. One preamble is Doust Mohammad Gvashany’s on Bahram Mirza Album (952 AH) and the other is that written by Qutb al-Din Muhammad Shah Tahmasp Album (964 AH). Many authors in the Safavid era, exploited directly and/ or indirectly these two prefaces ‘ content in order for writing books on calligraphy and painting. Quinn, the +author of Historical Writing book in the Reign of Shah ‘Abbas, believes that the authors have observed certain writing principles in these two prefaces such as references, the motives and reasons behind writing them and so on. This study, in a descriptive analytic method and based on library studies, aims at introducing two valuable prefaces of Iran art history’s written resources. Also, it seeks for answering this question: to what extent have Qesekhan been influenced by Doust Mohammad in writing the preamble? an‎d attempts are made to this end for identifying the similarities and differences claimed by Quinn in these two prefaces. Among the differences raised between these two texts, is the difference in writing style and the absence of unity in authors’ attitude. Doust Mohammad, tells the story of calligraphy and painting in its historical process whereas Qesekhan seeks to create a literary text with an art history content. Although Doust Mohammad preface lacks some criteria, the authors both follow the principles which are counted by Quinn. Since the content of preface completes the other, the comparative study of them helps to remove some of the vague issues in Iran’s art history.