از مخاطب خاص تا مخاطب عام نگاهي جامعه شناسانه به تحول طيف مخاطبان ادبيات تعليمي فارسي با تكيه بر مرصاد العباد و كتاب احمد

با تأمل در آثار تعليمي فارسي مي توان دريافت كه در اكثر اين آثار نوعي دسته بندي در طيف مخاطبان ديده مي شود؛ دسته اي از آثار فقط خطاب به پادشاهان و شاهزادگان نوشته شده اند و دسته اي خطاب به وزرا يا مردم عادي. در برخي ديگر از آثار تعليمي نيز نويسنده هر فصل از كتاب خود را به آموزش مطلبي به گروهي از مردم اختصاص داده است؛ مثل آنچه در باب پنجم مرصادالعباد مشاهده مي شود. اين درحالي است كه در آثار تعليمي پس از مشروطه، از جمله كتاب احمد، اين مرزبندي ميان مخاطبان از ميان برداشته شده و اين آثار خطاب به عموم مردم جامعه نوشته شده اند.نويسندة اين مقاله بر آن است كه ميان ساختار سلسل همراتبي جامعة سنتي ايران با اين تقسيم بندي در طيف مخاطبان ادبيات تعليمي ارتباط معناداري وجود دارد. در واقع همان گونه كه جامعه ايران به طبقات مختلفي از پادشاهان، زمينداران و زارعان تقسيم مي شده است، مخاطبان ادبيات تعليمي نيز به گروه هاي مختلفي تقسيم مي شدند و به هر گروه متناسب با جايگاه اجتماعي آنها تعليم خاصي داده مي شد . اما همزمان با تحولات فكري انقلاب مشروطه، با باور به برابر ي مردم جامعه و در نهايت الغاي رسم تيولداري در نخستين قانون اساسي، ادبيات تعليمي نيز ساختار سلسله مراتبي خود را از دست داد و آثار تعليمي خطاب به مخاطبان عام نوشته شدند.