تأثير رويكرد برون‌نگر بر اقتصاد سياسي دورۀ پهلوم دوم (بين سال‌هاي 1320 تا 1340)

The influence of external approach on political economy in the era of Pahlavi II (1961-1941)

تاريخ معاصر ايران شاهدِ نزاع دو رويكرد در خصوص نحوۀ ادارۀ اقتصاد كشور بوده است. يك نگاه، راه برون ­رفت از مشكلات را در اتكاي به قدرت­هاي خارجي و استفاده از امكاناتِ دول قدرتمند براي ارتقاي ادارۀ كشور مي­داند و جريان ديگر، ضمن لزوم بهره ­گيري معقول از تجارب بيگانگان، اتكاي اصلي را به استفاده بهينه از توانمدي­ هاي داخلي و زمينه ­سازي براي رشد آن­ها قرار مي­دهد. فضاي عمومي سياست­گذاري از ابتداي پيدايي دغدغۀ پيشرفت در كشور ما، عمدتاً در اختيار دسته اول قرار داشته است. اين مقاله، با بررسي نتايج حاكميت تفكر برون­نگر در اقتصاد سياسي دورۀ پهلوي دوم، نشان مي­دهد كه اين نگاه چگونه منجربه عقب ­ماندگي و وابستگي بيشتر كشور شده است. براساس چنين رويكردي، تجربۀ اقتصادي اجراي «اصل چهار ترومن» كه از انتهاي دهه 20 تا انتهاي دهه 30 شمسي اجرا شد، ضمن از بين بردن توان اقتصاد كشاورزي، عوارض سنگيني چون مهاجرت گسترده، حاشيه­ نشيني و وابستگي سياسي رژيم پهلوي، و در نهايت، سقوط آن­را به ­دنبال داشت. هدف اين مقاله، توجه به اين تجارب و پرهيز از ساده­ انگاري در ارتباط با بيگانگان و توجه به نگاه درون­ زا در پيشرفت اقتصادي كشور است. روش اين پژوهش نيز توصيفي-تاريخي است.

The history of Iran witnessed a conflict between two approaches related to the way of the country’s economic management in the contemporary era. One approach considers the way out of trouble in relying on foreign powers and using the power of mighty states in order to promote the administration of the country; and the other prospect places the main reliance on the optimal use of internal capacities and grounding for their growth by taking a reasonable advantage of the experiences of the strangers. The public space of policy making has mainly been at the disposal of the first category since the beginning of the emergence of developmental concern in our country. By examining the outcomes of the dominance of external thoughts in political economy related to the era of Pahlavi II, this article shows how this viewpoint has led to a higher level of backwardness and dependence in the country. Based on such approach, the economic experience of implementing “Truman’s point four” plan, which was performed from the end of 20s until late 30s, removed the agricultural economy as well as causing heavy burdens such as massive migration, marginalization and the political dependence of Pahlavi regime and ultimately its downfall.