مرکز منطقه ای اطلاع رساني علوم و فناوري - تحليل كواريانس و پيش‌فرض‌هاي استفاده از آن در تحقيقات علوم پزشكي

چكيده فارسي :

مقاله‌اي با عنوان مقايسه رضايت‌مندي دانشجويان كارشناسي پرستاري در دو روش آموزش از طريق لوح فشرده و آموزش سنتي در مجله ايراني آموزش درعلوم پزشكي دوره 15 شماره 14 در 1394 به چاپ رسيده است(1). نويسندگان مقاله‌ي خوبي را نوشته‌اند ولي به نظر مي‌رسد چند نكته در خصوص اين مقاله قابل بحث باشد. تحقيق تجربي يكي از دقيق‌ترين و كارآمدترين روش‌هاي تحقيق است كه براي آزمون فرضيه‌ها مورد استفاده قرار مي‌گيرد هدف اين تحقيق بررسي تأثير محرك‌ها, روش‌ها و يا شرايط خاص محيطي بر روي يك گروه آزمودني مي‌باشد. از خصوصيات روش تجربي اين است كه ضمن دست‌كاري يا مداخله در متغيرها (Manipulation or Intervention) و كنترل شرايط (control) نتايج به دست آمده را در مورد گروهي كه با انتساب (Randomization) تصادفي انتخاب شده‌اند, مورد مشاهده قرار مي‌دهد(2). در اين تحقيق, پژوهشگران به منظور كشف روابط علت و معلولي يك يا چند گروه را به عنوان گروه تجربي تحت شرايط خاص (متغير مستقل) قرار مي‌دهند و نتايج را (متغير وابسته) با گروه و يا گروه‌هاي شاهد كه تحت چنان شرايطي نبوده‌اند, مقايسه مي‌كنند(3). بررسي اثرات دو روش مختلف تدريس (متغير مستقل) در پيشرفت تحصيلي (متغير وابسته) دانشجويان دانشگاه با استفاده از گروه‌هاي تجربي و شاهد، با بررسي اثرات يك برنامه آموزشي استعمال مواد مخدر نمونه‌هايي از تحقيقات تجربي هستند. هنگامي كه انتخاب افراد تحت تجربه به صورت تصادفي ممكن نباشد و يا نتوان متغيرهاي مستقل را كاملاً دست‌كاري و يا در آنها مداخله نمود از روش تحقيق نيمه تجربي Quasi-Experimental يا شبه تجربي استفاده مي‌شود(4). اغلب تحقيقاتي كه در مورد انسان و به شيوه تجربي انجام مي‌گيرد, معمولاً از نوع شبه تجربي مي‌باشند. در مقاله فوق نويسندگان محترم روش تحقيق را نيمه تجربي ناميده‌اند ولي توضيحي در خصوص اين مورد نداده‌اند كه چرا روش نيمه تجربي است و كدام شرايط مطالعه تجربي در اين مطالعه وجود نداشته است؟ نكته بعدي در خصوص آزمون مورد استفاده در جدول يك است. تحليل كوواريانس حالت جامعي از انواع تحليل واريانس است كه در آن ضمن مقايسه ميانگين‌هاي يك يا چند گروه و برآورد يك يا چند متغير مستقل، اثر يك يا چند متغير كنترل، مداخله گر، همپراش و يا covariate از معادله خارج مي‌شود(5). در واقع اين تحليل روشي آماري است كه اجازه مي‌دهد اثر يك متغير مستقل بر متغير وابسته مورد بررسي قرار گيرد در حالي كه اثر متغير ديگري را حذف كرده و يا از بين مي‌برد(6). با اين حال استفاده از اين آزمون نياز به پيش‌فرض‌هايي دارد. اين پيش‌فرض‌ها عبارتند از: 1. طبيعي بودن توزيع نمران(normality) (2). هم‌گوني واريانس‌ها (Homogeneity of Variance) كه آزمون لوين و باكس اين پيش‌فرض را آزمايش مي‌كنند. 3. پايا بودن (Reliability): متغير كنترل، آزموني كه به عنوان همپراش انجام مي‌شود بايد پايا باشد و متناسب با موضوع پژوهش و طرح باشد. 4. اجراي همپراش قبل از شروع تحقيق 5. همبستگي متعارف همپراش‌ها با يكديگر: اگر تحقيق شامل دو يا چند همپراش باشد همبستگي همه همپراش‌ها با يكديگر نبايد بزرگ باشد (ضريب همبستگي آنها نبايد بزرگ‌تر از 80 درصد باشد) 6. هم‌گوني شيب رگرسيون: براي اثبات هم‌گوني شيب رگرسيون بايد مقدار F تعامل بين متغير همپراش و مستقل را محاسبه كرد و ار اي شاخص معنادار نباشد پيش‌فرض ششم رعايت شده است. 7. خطي بودن همبستگي متغير همپراش و متغير مستقل: براي اثبات اين امر بايد مقدار F متغير همپراش را حساب كرد كه اگر اين شاخص معنادار باشد اين پيش‌فرض رعايت شده است و اگر معنادار نباشد نشان مي‌دهد كه متغير همپراش نامناسبي انتخاب شده است(5و6). در خصوص مطالعه فوق نياز است نويسندگان توضيح دهند كه آيا شرايط استفاده از اين آزمون برقرار است يا نه.