مرکز منطقه ای اطلاع رساني علوم و فناوري - نقش يادگيري الكترونيكي در آموزش علوم تشريح

چكيده فارسي :

امروزه با پيشرفت فناوري و گسترش فضاي مجازي ، نقش يادگيري الكترونيكي (Electronic Learning) در آموزش علوم برجسته شده است. در مورد علوم پايه‌ي پزشكي بخصوص علوم تشريح (شامل آناتومي و بافت شناسي) مي‌توان جهت ارتقاي كيفيت آموزش و كاستن از نقايص آموزشي منابع رايج يعني كتب درسي (Text Book) و اطلس‌ها ، از منابع يادگيري الكترونيكي (مثل پايگاه‌هاي اينترنتي و برنامه‌هاي كامپيوتري) استفاده كرد. استفاده از متون و اطلس‌هاي رايج آناتومي به تنهايي در يادگيري آناتومي تعدادي از ارگان‌هاي بدن كفايت نمي‌كند ، در چنين مواردي استفاده از فناوري شبيه‌سازي سه بعدي كامپيوتري مي‌تواند در فهم بهتر ساختمان اين ارگان‌هاي پيچيده مؤثر باشد. اين مدل‌هاي شبيه‌سازي شده به كاربر اين امكان را مي‌دهد تا ارگان مربوطه را در جهات مختلف ببيند و درك فضايي مناسبي از آن پيدا كند يا قسمت‌هايي از آن را حذف كند تا بتواند ساختارهاي زيرين آن را مشاهده كند و آن را ساده‌سازي نمايد. از جمله پايگاه‌هاي اينترنتي كه چنين امكاناتي را در اختيار كاربر قرار مي‌دهند مي‌توان به “Visible Human Server” اشاره كرد(1). به علت استفاده‌ي مكرر دانشجويان از اجساد سالن‌هاي تشريح بعضي از ارگان‌هاي آنها براي آموزش غير قابل استفاده شده است، در حاليكه تعدادي از پايگاه‌هاي اينترنتي حاوي داده‌ها و تصاويري واقعي از اجساد هستند كه به امر آموزش كمك خواهد كرد. از جمله‌ي اين موارد مي‌توان به “Visible Human Project”اشاره كردكه در سال 2000 ميلادي توسط كتابخانه ملي پزشكي امريكا انجام شد و تصاويري با برش‌هاي بسيار باريك در مقاطع محوري (Axial) از جسد يك مرد و يك زن تهيه شد كه همراه با ذكر جزئيات آناتوميك آنها در فضاي مجازي منتشر شده است(2). در مواردي تهيه يا نگهداري تعدادي از ارگان‌هاي بدن نظير مغز براي سالن‌هاي تشريح امكان پذير نيست و در اينجا استفاده از تصاوير و ويدئوهاي واقعي تهيه شده از چنين ارگان‌هايي ، نقشي حائزاهميت در فرايند يادگيري ايفا مي‌كند، به عنوان نمونه برنامه‌اي در اينترنت به نام “Virtual Reality Brain Project” موجود است كه كاربر را قادر مي‌سازد اجزاي اصلي مغز را در برش‌هاي تهيه شده از مغز واقعي مشاهده كند(3). طي ساليان اخير در تعدادي از دانشكده‌هاي پزشكي منجمله كشور ايران، آموزش دروس علوم پايه به صورت دستگاهي (Organ-Based) و ادغام يافته (Integrated) صورت مي‌گيرد كه در واقع مبتني بر آموزش دروس مختلف علوم پايه در قالب ارگان‌هاي بدن است، ولي در اين زمينه هنوز كتب درسي مدوني در اختيار دانشجويان نيست، در حالي كه تعدادي از پايگاه‌هاي اينترنتي دانشگاه‌هاي معتبر كه چنين سيستم آموزشي‌ را ارائه مي‌دهند، حاوي منابعي مفيد در اين زمينه هستند كه از جمله‌ي آنها مي‌توان به برنامه آموزش پزشكي عمومي (MD Program Curriculum) و آناتومي ادغام يافته (Integrated Medical Anatomy) دانشگاه ويسكانسين (University of Wisconsin) امريكا اشاره كرد كه در پايگاه اينترنتي آن قرار گرفته است(4). معمولاً دانشجويان نحوه‌ي كار با وسايل و ابزار مورد نياز در علوم تشريح نظير ميكروسكوپ را بصورت تجربي فرا مي‌گيرند، در حالي كه تعدادي از پايگاه‌هاي اينترنتي تخصصي دانشگاه‌ها نظير پايگاه اينترنتي دانشگاه دلور (University of Delaware) امريكا، حاوي مطالب آموزشي مناسبي شامل متن، تصوير و ويدئو در اين زمينه‌ها است(5). با توجه به گسترش روزافزون استفاده از گوشي‌هاي تلفن همراه و تبلت‌ها، تعدادي از پايگاه‌هاي اينترنتي، برنامه‌هاي كاربردي (Application Programs) مختلفي در حيطه‌ي آموزش آناتومي ارائه نموده اند، براي مثال پايگاه اينترنتي “Instant Anatomy” اقدام به ارائه‌ي برنامه‌اي كاربردي نموده كه داراي فلش كارت‌هاي آموزشي حاوي نكات مهم آناتومي است و كاربر مي‌تواند با نصب آن بر روي گوشي تلفن همراه يا تبلت خود، به راحتي اقدام به مرور مطالب مهم آناتومي نمايد(6). با توجه به آنچه ذكر شد، ضروري است پژوهشي در زمينه‌ي نقش فناوري‌هاي نوين و يادگيري الكترونيكي در ارتقا آموزش دروس علوم تشريح انجام شود و نتايج آن در تدوين فرايندهاي آموزشي مبتني بر فناوري بكار رود.