مرکز منطقه ای اطلاع رساني علوم و فناوري - راه‌كارهاي ارتقاي كيفيت كنفرانس‌هاي باليني در آموزش پرستاري

چكيده فارسي :

سردبير محترم مجله ايراني آموزش در علوم پزشكي آموزش باليني بخش جدايي‌ناپذير آموزش دانشجويان پرستاري است(1) و به عنوان مهم‌ترين عامل در افزايش تجارب باليني آنها قلمداد مي‌شود(2). آموزش باليني از اين نظر حائز اهميت است كه دانشجويان آنچه را كه در كلاس‌هاي تئوري آموخته‌اند در محيط بالين به كار مي‌گيرند(3) و از اين طريق، مهارت‌هاي باليني خود را كه يكي از ضروري‌ترين مهارت‌هاي پرستاري محسوب مي‌شود ارتقا مي‌بخشند(4و5). براي اين كه مربيان پرستاري بتوانند كيفيت آموزش باليني را ارتقا بخشند و دانشجويان پرستاري را براي كار در بالين آماده كنند بايستي از روش‌هاي نوين تدريس و يادگيري بهره گيرند(2). يكي از اين استراتژي‌هاي تدريس كه در اكثر كشورهاي پيشرفته در حال اجراست و داراي پيامدهاي مثبتي است، كنفرانس‌هاي باليني (clinical conferences) است(6). اين كنفرانس‌ها به عنوان راهبرد خلاقانه در امر تدريس دانشجويان پرستاري بشمار مي‌رود كه باعث افزايش مهارت دانشجويان در ارائه مراقبت‌هاي پرستاري مي‌شود. در اين روش مربي مسؤوليت برنامه‌ريزي، تنظيم اهداف يادگيري، هدايت كنفرانس، شناسايي مشكلات، حمايت و تشويق دانشجويان را بر عهده دارد(7). آنچه مسلم است در كشور ما متأسفانه از اين روش كم‌تر استفاده مي‌شود. در كشور ما وقتي صحبت از كنفرانس باليني به ميان مي‌آيد اكثر دانشجويان و حتي مربيان منظورشان اين است كه هر يك از دانشجويان يك موضوع يا مطلبي را بخوانند و در يك جلسه آن را به بقيه ارائه بدهند، اين در حالي است كه ماهيت و روش اجراي كنفرانس‌هاي باليني در كشورهاي پيشرفته از جهت محتوا و روش كار متفاوت با روش رايج در كشور ماست. بنابراين به منظور آشنايي بيش‌تر اساتيد علوم پزشكي به خصوص مربيان پرستاري با روال كار و اهميت كنفرانس‌هاي باليني اين مبحث كمي مورد تامل قرار گرفت. كنفرانس‌هاي باليني ممكن است قبل از شروع بالين، حين كارآموزي يا در پايان كارآموزي برگزار شود(8). بر اساس بررسي متون مشخص شد كه بيش‌ترين نوع كنفرانس‌هاي باليني، كنفرانس‌هايي است كه بعد از پايان كارآموزي برگزار مي‌شود و به آنها كنفرانس‌هاي پس از بالين (post-clinical conferences) گفته مي‌شود. اين كنفرانس‌ها اغلب در بخش‌هاي باليني و در اتاق‌هاي مخصوصي برگزار مي‌شود. در اين كنفرانس‌ها از دانشجويان خواسته مي‌شود تا در پايان كارآموزي در آن روز و يا در آخر دوره كارآموزي، تجربيات آموخته شده خود در طول كارآموزي را به ساير دانشجويان بازگو كنند، اين تجارب مي‌تواند تجربه مثبت يا يك تجربه منفي باشد(9). بنابراين در كنفرانس‌هاي باليني دانشجويان مي‌توانند بيماري را كه در آن روز از وي مراقبت كرده بودند را به عنوان مورد (case) به بقيه دانشجويان ارائه دهند و ساير دانشجويان نظرات و ديدگاه‌هاي خود را بيان كنند؛ يا اين كه معلم يك سناريويي را با چندين سؤال باز پاسخ طراحي مي‌كند و از دانشجويان مي‌خواهد تا بر اساس آنچه كه در كلاس‌هاي تئوري آموخته‌اند و نيز بر اساس تجربيات باليني، به اين سؤالات پاسخ دهند(8). از مزاياي اين كنفرانس‌ها اين است كه معمولاً تعداد دانشجويان در اين كنفرانس‌ها كم بوده و به علت تعامل رو در رو و نيز ارائه سناريوهاي باليني، دانشجويان به راحتي آموخته‌هاي خود را با يكديگر به اشتراك مي‌گذارند و باعث ايجاد يادگيري مشاركتي مي‌شود(10) و هدف نهايي اين كنفرانس‌ها تسهيل يادگيري و افزايش مهارت‌هاي تفكر انتقادي در ميان دانشجويان است(7و11). ويژگي‌هاي كنفرانس‌هاي باليني مؤثر: هسو (Hsu) ويژگي‌هاي كنفرانس باليني را به شكل دياگرام ترسيم نموده است. بطوري كه هسته اصلي و مركزي كنفرانس‌هاي باليني را بحث گروهي تشكيل مي‌دهد و ساير اجزاي آن عبارتند از 1- اجزاي كنفرانس باليني: شرايط فيزيكي، امكانات سخت‌افزاري و نرم‌افزاري، و جذابيت آن 2- ويژگي‌هاي دانشجو: ميزان مهارت و علاقه‌مندي و مشاركت دانشجو 3- ويژگي‌هاي معلم: مهارت معلم در هدايت بحث‌ها، ارائه بازخورد و تسهيل يادگيري فراگيران و ايجاد پرسش‌هاي برانگيزاننده. تعامل اين اجزا در نهايت از طريق يادگيري انتقالي (transformative learning) و كسب تجربيات، باعث ايجاد بازده‌هاي يادگيري (افزايش آگاهي فراگيران، ارتباط تئوري با عمل) مي‌گردد(7). مزاياي استفاده از كنفرانس‌هاي باليني: كنفرانس‌هاي باليني، فرصتي را فراهم مي‌كند كه در آن دانشجويان، دانش و اطلاعات آموخته شده خود از طريق تجارب باليني را با ساير دانشجويان و مربي خود به اشتراك مي‌گذارند(7و11)؛ در اين كنفرانس‌ها علاوه بر مهارت‌هاي شناختي و حركتي، مهارت‌هاي عاطفي دانشجويان نيز تقويت مي‌شود(9) و باعث افزايش ارتباط و صميمت بين دانشجويان و مربيان مي‌شود(12). همچنين باعث ايجاد يادگيري فعال، ارائه بازخورد و احترام به استعداد‌هاي گوناگون دانشجويان مي‌شود(9). در كنفرانس‌هاي پس از بالين، دانشجويان در زمينه آموخته‌هاي خود بازخورد مي‌دهند و از تكنيك‌هاي حل مسأله براي ايجاد يادگيري باليني بهره مي‌گيرند(11). اين كنفرانس‌ها تعامل بين دانشجويان با يكديگر و همكاري بين دانشجويان را تقويت مي‌بخشد. همچنين باعث افزايش تعامل دانشجويان و اعضاي هيأت‌علمي مي‌شود(9). در اين كنفرانس‌ها، دانشجويان معمولاً تجارب باليني خود را مورد تحليل قرار مي‌دهند و مربي نيز با ارائه پرسش‌هاي انگيزشي باعث ايجاد تفكر انتقادي و يادگيري در دانشجويان شده و فاصله بين تئوري و عمل را كاهش مي‌دهد(11). دانشجويان از طريق به اشتراك گذاشتن و بيان احساسات و تجربيات، به يادگيري همديگر كمك كرده و براي يادگيري‌هاي بعدي خود برنامه‌ريزي كنند(9)، همچنين در اين كنفرانس، مراقبت هاي پرستاري مورد بحث، نقد و ارزيابي قرار مي‌گيرد(6). استراتژي‌هاي‌هاي مورد استفاده در كنفرانس‌هاي باليني: 1- تعليم و تمرين (Drill and practice): دانشجويان را به گروه‌هاي كوچك تقسيم كنيد و از آنها بخواهيد تا محاسبات دارويي را انجام دهند، سپس با كمك آنها پمپ‌هاي انفوزيون را تنظيم كنيد. 2- مطالعه موردي (case study): دانشجويان را به گروه‌هاي كوچك تقسيم كنيد و سپس يك مورد (case) ارائه كنيد و از دانشجويان بخواهيد تا يك برنامه درماني براي آن طراحي كنند. 3- بازي (games): پس از اين كه دانشجويان به گروه‌هاي كوچك تقسيم شدند از آنها بخواهيد تا از ليست ارائه شده، داروهاي ژنريك و تجاري را مشخص نمايند و نام‌هاي تجاري و ژنريك هر دارو را به هم وصل كنند. 4- ارائه‌هاي دانشجويي (student-led presentations): دانشجويان در گروه‌هاي دو يا سه نفره تقسيم كنيد و هر گروه يك مقاله مرتبط با پرستاري را ارائه دهد و از اين طريق باعث رونق يافتن مراقبت‌هاي مبتني بر شواهد ‌شويد. 5- اقداماتي براي ايجاد همدلي (empathy- building exercises): دانشجويان قند خون خود را از طريق گلوكومتر اندازه‌گيري ‌كنند و از اين طريق در مي‌يابند كه يك فرد ديابت چگونه درد مربوط به سوزن زدن و كنترل قند خون را روزانه چند بار تجربه مي‌كند و از اين طريق باعث ايجاد درك متقابل بيمار و همدلي بين پرستار و بيمار مي‌شود. 6- ارائه سؤال و يافتن جواب: در اين روش چند سؤال تستي ارائه كنيد و از دانشجويان درخواست نماييد تا با ارائه دليل، بهترين گزينه را انتخاب كنند(9). راه‌كارهاي پيشنهادي به مربيان براي افزايش كيفيت كنفرانس‌هاي باليني: 1- كنفرانس‌هاي باليني را با توجه به اهداف كارآموزي طراحي و اجرا كنيد. 2- به دانشجويان كمك كنيد تا همه آنها در امر يادگيري يكديگر مشاركت داشته باشند. 3- سعي كنيد تا همه دانشجويان در كنفرانس‌ها مشاركت فعال داشته باشند. 4- سؤالاتي بپرسيد كه به سطوح بالاي شناختي از قبيل تجزيه و تحليل، تركيب و ارزشيابي مربوط باشد. 5- جو كنفرانس را طوري فراهم كنيد كه دانشجويان بتوانند به‌طور آزادانه اظهارنظر كنند. 6- مورد (case)‌ها را به شكل سناريو مطرح كنيد و توضيحات مختصري در خصوص علايم باليني، سوابق قبلي، سوابق خانوادگي و داروها ارائه كنيد و از دانشجويان بخواهيد تا يك برنامه مراقبتي براي بيمار مورد نظر طرح‌ريزي كنند. 7- از هر يك از دانشجويان بخواهيد تا بيماري را كه در آن روز، از وي مراقبت به عمل آورده‌اند را به عنوان مورد ارائه دهند. در اين صورت از همه دانشجويان بخواهيد تا مفاهيم و مراقبت‌هاي ياد گرفته شده در كلاس‌هاي درس را بر روي اين بيمار پياده‌سازي كنند. 8- در اين كنفرانس‌ها مسائل اخلاقي را نيز بحث كنيد؛ دانشجويان را تشويق كنيد تا در زمينه رعايت كدهاي اخلاقي پرستاري، رعايت حريم خصوصي بيماران و احترام به حقوق بيماران بحث و تبادل نظر كنند. 9- از دانشجويان بخواهيد تا برخي از تكاليف كارآموزي را به صورت گروهي كار كنند و در كنفرانس ارائه بدهند. بطور مثال از آنها بخواهيد تا يك بيمار را انتخاب كنند و يك برنامه مراقبتي جامع با همكاري ساير دانشجويان تدوين نموده و در كنفرانس ارائه نمايند. 10- از دانشجويان بخواهيد تا برخي تكاليف نوشتاري را در كنفرانس ارائه بدهند: براي اين كار مي‌توانيد يك مورد را ارائه بدهيد و برخي از مشكلات بيمار را مطرح كنيد و از دانشجويان بخواهيد تا از طريق جستجو در منابع اطلاعاتي، يك برنامه مراقبتي براي ترخيص بيمار و مراقبت در منزل براي بيمار بنويسند و آن را به طور خلاصه در كنفرانس باليني ارائه دهند. 11- بحث در خصوص خطاهاي پزشكي: كنفرانس‌هاي باليني به پيشگيري از خطاهاي پزشكي و پرستاري نيز كمك مي‌كند بطوري كه در اين كنفرانس‌ها مي‌توان خطاهاي اتفاق افتاده از سوي دانشجويان و يا ساير پرستاران را مورد بررسي قرار داد و از نظرات دانشجويان براي پيشگيري و كنترل اين خطاها استفاده كرد(12). 12- در كنفرانس‌هاي بالين به مسائل باليني و سؤالات مرتبط با بازده‌هاي باليني بپردازيد(13). 13- برخي از صاحبنظران استفاده از كنفرانس‌هاي باليني آنلاين را پيشنهاد داده‌اند كه دانشجويان در هر زمان و مكاني مي‌توانند در اين كنفرانس‌هاي آنلاين مشاركت داشته باشند(6).