نقدي بر آيين‌نامه تسهيلات ويژه دانشجويان استعداد درخشان: توجه به دانشجويان مقطع دكتري تخصصي(PhD) به عنوان يك ضرورت فراموش شده

از عمده عوامل مهم رشد و توسعه هر كشوري نيروي انساني نخبه است و برنامه‌ريزي براي شناسايي و رشد استعدادهاي درخشان جزء برنامه آموزشي هر كشوري است. اين افراد نياز به برنامه‌هاي آموزشي و خدمات متمايز دارند تا بتوانند براي خود و جامعه كارامد باشند(1). همچنين با توجه به اين كه دوران آموزش عالي مرحله مهمي از شكوفايي استعدادهاي درخشان در جامعه و در عين حال دوره‌ي خطيري براي جذب استعدادها به خارج از كشور است، لازم است كه دانشگاه‌ها براي انجام اقدامات زيربنايي در جهت جلب استعدادها برنامه‌ريزي كنند(2). در كشور ايران در سال‌هاي اخير فعاليت‌هايي در اين زمينه آغاز گرديده است و دانشگاه‌ها با معرفي دانشجويان داراي رتبه‌هاي بالا به عنوان استعداد درخشان درصدد تشويق و جلب و نگهداري اين افراد به شكل پويا و فعال هستند(3). نويسندگان در خصوص آيين‌نامه دانشجويان استعداد درخشان دو مورد را كه به نظر مي‌رسد نياز به توجه و بازنگري دارد اعلام مي‌دارند: الف- طبق آيين‌نامه استعدادهاي درخشان مصوب 17/4/1393 در بند 1-2 شاخص‌هاي "ط" و "ي" به ترتيب اشاره گرديده است كه 1٪ دانشجويان برتر هر رشته با ورودي مشترك در هر دانشگاه در پايان هر سال تحصيلي به شرط كسب معدل كل حداقل 17 در آن سال تحصيلي و 10٪ برتر دانش‌آموختگان هر رشته با ورودي مشترك در مقاطع كارشناسي و بالاتر در هر دانشگاه با كسب معدل كل حداقل 17 به عنوان دانشجوي استعداد درخشان محسوب مي‌گردند و در ادامه بدين ترتيب توضيحات آورده شده است كه بديهي است واجدين شرايط بند "ط" (10٪ برتر دانش‌آموختگان) مي‌توانند فقط از تسهيلات آموزشي پايان دوره (استفاده از سهميه با شركت در آزمون ورودي مقاطع بالاتر آيين‌نامه تسهيل ادامه تحصيل دانشجويان و دانش‌آموختگان ممتاز و استعداد درخشان به مقاطع بالاتر و تسهيلات مربوط به گذراندن طرح مطابق بند 5 ماده 3 اين آيين‌نامه) استفاده نمايند. همانطور كه ملاحظه مي‌شود در متن آيين‌نامه "دانشجويان و دانشجويان مقاطع كارشناسي و بالاتر" ذكر گرديده است كه شامل مقاطع مختلف مي‌گردد. با توجه به اين كه درجه دكتري تخصصي(PhD) خود بالاترين مرحله دانش پژوهي و پيشرفت تحصيلي در بسياري از رشته‌ها است(4), عملا تسهيلات شركت در آزمون ورودي مقاطع بالاتر شامل اين گروه از دانشجويان نمي‌گردد. همچنين در خود بند 5-3 اشاره گرديده است كه دانش‌آموختگان مقاطع Ph.D و تخصصي باليني مشمول اين بند آيين‌نامه نيستند كه بتوانند با رعايت مصوبات آيين‌نامه اجرايي قانون خدمت پزشكان و پيراپزشكان، ‌خدمات موضوع قانون مذكور را در سازمان‌ها و مراكز آموزشي،‌ پژوهشي،‌ درماني و يا مديريتي مرتبط با دانشگاه‌هاي علوم پزشكي يا وزارت بگذرانند. بنابراين دانش‌آموختگان مقطع Ph.D نمي‌توانند از تسهيلات مربوط به گذراندن طرح نيز استفاده نمايند و از سوي ديگر بسياري از دانشجويان مقطع دكتري تخصصي مشمول قانون طرح نيستند و يا قبل از شروع دوره دكتري تخصصي، تعهدات طرح را گذرانده و به عنوان هيأت‌علمي در مراكز آموزشي و پژوهشي مشغول به كار هستند. بنابراين به عنوان يك نتيجه كلي، در آيين‌نامه استعداد‌هاي درخشان تسهيلات ويژه و كارآمدي جهت دانشجويان دكتري تخصصي در نظر گرفته نشده است و ساير تسهيلات آموزشي نيز مطابق برنامه اين گروه از دانشجويان قابل استفاده نيست. از اين رو پيشنهاد مي‌گردد بر اساس بند 4-3 بخش "د" آيين‌نامه كه به فراهم نمودن امكانات لازم براي شركت دانشجويان استعداد درخشان در كنفرانس‌هاي علمي و كارگاه‌هاي آموزشي داخل و خارج از كشور اشاره گرديده است، براي دانشجويان دكتري تخصصي (PhD) تسهيلاتي نظير ايجاد فرصت‌هاي مطالعاتي در داخل و خارج از كشور ارائه شود كه موجبات رضايت‌مندي و شكوفا شدن آنان فراهم گردد. به علاوه پيشنهاد مي‌شود تسهيلات جهت جذب و استخدام دانشجويان استعداد درخشان مقطع دكتري تخصصي در دانشگاه‌ها و مراكز دولتي فراهم گردد. به دليل اين كه جلب رضايت‌مندي دانشجويان مي‌تواند بر نگرش مثبت آنها به رشته تحصيلي خود در جهت ايجاد انگيزه و ارتقاي كيفيت آموزش مؤثر باشد(5)، از جمله وظايف كاركنان، محققان و مسؤولان امور آموزشي كشور اين است كه با شناسايي علل و موانع پيشرفت، از به هدر رفتن اين سرمايه‌ها جلوگيري به عمل آورده و در جذب استعدادهاي درخشان برنامه ريزي صحيح و دقيق به عمل آورند(3). ب: همچنين در بند 1-2 شاخص"ز" آيين‌نامه استعداد‌هاي درخشان 5/2٪ برتر پذيرفته شدگان كشوري در هريك از آزمون‌هاي متمركز جامع علوم پايه پزشكي، دندانپزشكي و داروسازي، جامع پيش كارورزي پزشكي، پذيرش دستيار پزشكي و دندانپزشكي به عنوان دانشجوي استعداد درخشان محسوب مي‌گردند. با توجه به تفويض فرآيند برگزاري آزمون‌هاي جامع علوم پايه و پيش كارورزي به قطب‌هاي آموزشي كشور از سوي وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي، پيشنهاد مي‌گردد آزمون جامع دكتري تخصصي گروه‌هاي مختلف علوم پزشكي نيز به همين شكل برگزار گردد تا بدين ترتيب بتوان در مقطع دكتري تخصصي نيز دانشجويان استعداد‌هاي درخشان را شناسايي و به بند مذكور اضافه نمود. نويسندگان معتقدند با بازنگري در آيين‌نامه استعداد‌هاي درخشان مي‌توان به نحو مطلوب‌تري از پتانسيل‌هاي دانشجويان استعداد‌هاي درخشان به ويژه دانشجويان مقطع دكتري تخصصي استفاده نمود و آنان را در امر پيشرفت و خودشكوفايي‌ ترغيب نمود.