تكوين حكمراني متمركز در ايران از منظر جغرافياي سياسي در سدۀ معاصر

An Investigation for causes of Centralized Governance evolution in Iran in the current century in the viewpoint of Political Geography

پس از روي كار آمدن رژيم پهلوي با شكل­گيري نظام حكومتي ملت پايه در ايران تنها الگوي حاكم در اداره سرزمين در ايران از منظر توزيع قدرت فضايي، نظام حكومتي متمركز و يا بسيط بوده است. در شناخت علل تداوم الگوي حكمراني متمركز در ايران در سدۀ اخير مباحث متعددي از منظر جامعه­شناسي و علوم سياسي مطرح شده است. ليكن فرايندهاي سياسي از جمله نظام حكمراني از ابعاد جغرافيايي نيز برخوردار بوده و هر پديده ظهور يافته در يك كشور اعم از نظام حكمراني، به‌طور مبنايي از ابعاد طبيعي و انساني فضاي جغرافيايي محل استقرار خود نيز تأثير مي‌پذيرد. در اين راستا آراء جغرافياي سياسي در برابر نظرياتي است كه اعتقاد دارند جوامع در روند تكامل خود از مراحل يكساني عبور مي‌نمايند. در اين مقاله كوشش شده است با رويكردي توصيفي - تحليلي، اهم شاخص‌هاي جغرافيايي مؤثر در تداوم اين الگو در ايران تبيين شده و نظرگاه جديدي در خصوص شناخت تكوين حكمراني متمركز در كشور ارائه شود. يافته‌هاي تحقيق بيانگر آن است كه بطئي بودن فرايند توزيع فضايي و ساختاري قدرت در ايران متأثر از عملكرد عواملي هم‌چون افزايش سهم درآمد نفت در تأمين هزينه‌هاي عمومي و تكوين ساخت دولت رانتير، پراكندگي ناموزون منابع زيستي و نياز اكولوژيك به نقش آفريني بيشتر دولت متمركز در ارتقاي زيست‌پذيري مناطق نامستعد بوده است.

After the coming of the Pahlavi regime, with the formation of nation-state in Iran, centralized governance apparatus was only continuation pattern in governing in the contemporary era. For understanding the reasons of continuity the centralized governance pattern in Iran, there have been raised many debates in the field of sociology and political science. But political processes, including the feature of governance, also affect by geographical situation and any emerging phenomenon in a country, including the features governance is basically influenced by the natural and human dimensions of country. In this regard, political geography views are against theories that believe that evolution of societies pass through the same stages. In this paper, with the descriptive-analytical approach, have been struggled to explain the most important geographic indices for continuity of centralized apparatus in Iran. A new perspective has been posed on the causes of the centralized governance emergence in Iran. Findings research reveals that the slowdown of the spatial and structural distribution of power in Iran produced from geographical factors such as increasing the share of oil revenues in generating public expenditure and developing the rendering government. Also, Inappropriate dispersal of biological resources and ecological needs has been caused more need for greater role the government in improving the viability of unplanned areas.