ساختار ساختارها در اشعار ناصرخسرو با تكيه بر وجه غالب

Structure of structures in Naser Khosrow’s poem (focusing on dominant

ساختار ساختارها در ديوان ناصرخسرو بر وجه غالب «خردگرايي» استوار است و تمام مايگان‌ها و ساختارهاي كوچك و بزرگ در اشعار ناصرخسرو حول آن سامانمند مي‌شوند يا از طريق تقابل با يكديگر آن را تقويت مي‌كنند و كاركرد اثبات مدّعاي شاعر حول محور يقين (و نه حدس و ظن) مي‌گردد. ساختار انديشه‌اي ديوان ناصرخسرو (در ساحت سياسي، مذهبي و ...) بر مبناي تقابل و تضاد با دستگاه حاكمۀ خلفاي عباسي و سلجوقيان بنا نهاده شده است و شاعر هميشه «خرد» را معيار قضاوت خود براي محاجه و غلبه بر مخالفان قرار مي‌دهد و حتي اعتقادات اسماعيلي خود را با رويكردي خردگرايانه مطرح و اثبات مي‌كند. «تمسك به دين (خاصه مذهب اسماعيليه) حول محور خرد براي نجات از دنيا» درونمايۀ اصلي ديوان ناصرخسروست و خوشه‌هاي تصويري مرتبط با آن بيشتر تصاوير كانوني ديوان را تشكيل مي‌دهد. بوطيقاي هنري او بر محاكات استوار و جهان و قوانين آن در ديوان، ثابت و عقل‌پسند است. بسامد بسيار زياد واژگان مرتبط با موتيف «خرد»، ساختار نحو استدلالي، استفادۀ متعادل از صور خيال، وجود مناظره‌ها و ... از مولفه‌هاي وجه غالب «خردگرايي» در ساختار ساختارهاي ديوان است و سبب تفوّق قطب مجازي زبان بر قطب استعاري و زبان روشن، تك‌معنا و صريح اشعارش شده است. نتيجۀ نهايي اينكه عناصر، مايگان‌ها و ساختارهاي گوناگون ديوان ناصرخسرو تابعي است از ساختار ساختارهاي عصرش. اين پژوهش از نظر هدف، اكتشافي است و بر اساس آرا و رويكردهاي ساختارگرايان و فرماليست‌ها انجام شده است.

Structure of structures in Naser Khosrow poem based on rationality dominant. All large and small poem structures are systematically about structure of structures or enhance it through interaction with each other, and functioning proof of claim of the poet around the certainty instead of speculation and suspicious. Thought structure of the Naser kosrow’s poem (in politics and religious, etc.) based on contrast with Abbasid and Seljuk government. He was not only considering “wisdom” as judgment criterion to argue and dominant on oppositions, but also raising and proving his Ismaili beliefs based on rational approach. “Adherence to religion (especially Ismaili sect) revolving around individual to escape from the world” is the contents of the Naser kosrow poem and its related pictorial clusters composed of focal pictures of his poem. His artistic poetics based on imitation of the world and its rules in poem is stable and rational. Ultra- high frequency in” wisdom” meaning, balanced usage of imagery and debates are the components of the rationality dominant in structure of structures in Iran and they are causing the superiority of virtual pole to the metaphorical pole of the clear, single meaning, and explicit language of his poem. In this qualitative and part quantitative study, this study is exploratory in terms of purpose and conducted through investigating the views of structuralist and formalist approaches.