راه‌اندازي آزمايشگاه‌هاي بيوانفورماتيك پزشكي در دانشگاه‌هاي علوم پزشكي: گزارش يك تجربه

Laboratories Medical Bioinformatics set up at Medical Sciences University

دست‌يابي به تكنولوژي‌هاي جديد در علوم زيستي و پزشكي، همچون توالي‌يابي نسل بعد، زمينه پيشرفت سريع‌تر از پيش مطالعات را فراهم نموده است. از اين رو، حجم بسيار عظيمي از اطلاعات اوليه فراهم مي‌گردد و همچنان نيز رو به افزايش است. طراحي سيستم‌هاي پيشرفت‌هاي كه تلفيقي از محاسبات كامپيوتري، علم آمار، تكنولوژي اطلاعات وهوش مصنوعي باشند، جهت ذخيره، پردازش و تفسير اين اطلاعات روبه افزايش، الزامي است(1). علوم ذكرشده با عنوان ابزارهاي بيوانفورماتيكي جهت حل مسائل پيچيده زيستي و نتيجه‌گيري منطقي به خدمت گرفته مي‌شوند. ژنوميك، ترانس كريپتوميك، پروتئوميك و متابولوميك، زمينه‌هاي اصلي مطالعات بيوانفورماتيك تلقي مي‌گردند(2). امروزه، ابزارهاي بيوانفورماتيكي متعددي به صورت دسترسي آزاد وonline توسط پايگاه داده‌ها و نرم‌افزارهاي تحت وب، يا به صورت قابل ذخيره و اجرا در ويندوز با عنوان نرم‌افزار دسك تاپ و يا نرم‌افزارهايي قابل خريداري در اختيار محققان قرارگرفته‌اند(3). ظهور ابزارهاي بيوانفورماتيكي و محاسبات كامپيوتري انقلابي در مطالعات زيستي و پزشكي ايجادكرده است. اين ابزارها براي ذخيره، مديريت، پردازش و تجزيه تحليل داده‌هاي خام به دست آمده از تكنيك‌هاي پيشرفته‌اي چون توالي يابي نسل بعد و نتايج مطالعات معتبرمنتشرشده توسعه يافته‌اند(4). علاقمندي محققان سراسرجهان و رشد فزاينده دانش در اين حيطه‌ي علمي، دست يابي به يافته‌هاي جديد و ظهور تكنيك‌هاي پيشرفته، محققان امروز را با حجم گسترده‌اي از داده‌هاي اوليه روبرو ساخته است. به كارگيري اين داده‌هاي اوليه جهت سرعت بخشيدن به روند مطالعات امري اجتناب‌ناپذير است. برقراري ارتباط و تفسير منطقي اين حجم از داده‌ها بدون كمك ابزار‌هاي بيوانفورماتيكي امكان‌پذير نيست. ابزارهاي بيوانفورماتيكي با اهداف عملكردي متنوع و با قابليت به‌روزرساني‌هاي مداوم جهت تسهيل وسرعت بخشيد به مطالعات و نتيجه‌گيري‌هاي دقيق علم فراهم گرديده‌اند. با استفاده ازاين ابزارها در كم‌ترين زمان و با صرف كم‌ترين هزينه مي‌توان بر اساس نوع هدف پيشرو به نتايج معتبري دست يافت(5). پس از معرفي ابزارهاي بيوانفورماتيكي به جامعه علمي، پيشرفت سريع و گسترده‌اي درمطالعات مربوط به اين زمينه به وجود آمد. ظهور اين ابزارها آن چنان مورد استقبال محققان واقع شد كه به سرعت درصد بالايي از مقالات معتبر منتشرشده به اين حوزه اختصاص يافت. معرفي ابزارهاي حاضر يا جديد و به كارگيري اين ابزارها در مطالعات سلولي-مولكولي و ژنتيكي اصلي ترين مباحث در مقالات مربوطه هستند(6). در حال حاضر شاهد رشد چشم‌گير به كارگيري اين ابزارها در انواع زمينه‌هاي مطالعاتي در سطح آزمايشگاه و بالين هستيم(7). كاربرد ابزارهاي بيوانفورماتيكي مربوطه در آينده نزديك، نتايج ارزنده‌اي در زمينه‌ي معرفي بيوماركرهاي جديد تشخيص، درمان و تهيه‌ي پروفايل اختصاصي به منظور شخصي سازي پزشكي به دست خواهد آمد. بي‌شك بدون دانستن بانك‌هاي اطلاعاتي و پايگاه‌هاي داده، پيدا كردن ارتباطات و كاربردي سازي اين حجم عظيم اطلاعات امكان‌پذير نخواهد بود. باتوجه به اين كه لايسنس اين نرم‌افزارها بعضا داراي هزينه‌هاي زيادي است و بستر سخت‌افزاري پرهزينه‌اي كه براي اجراي اين نرم‌افزارها نياز است، وجودآزمايشگاه‌هاي تخصصي در اين حيطه را بيش از قبل ضروري مي‌نمايد. ازاين رو هدف بيان تجربه طراحي و پياده‌سازي آزمايشگاه بيوانفورماتيك در دانشگاه‌هاي علوم پزشكي، گام‌ها و اهداف مشخص آن است.