"ارزيابي مدل ساختاري رابطه عملكرد خانواده و بدرفتاري والدين با پيشرفت تحصيلي فرزندان: نقش ميانجي كفايت اجتماعي و خودكارآمدي تحصيلي"

A critic on “The structural model evaluation of the correlation of family functioning and parental abuse with students’ academic achievement: the mediating role of social adequacy and academic self-efficacy”

بررسي پيشرفت تحصيلي دانش‌آموزان و عوامل مؤثر بر آن از اهميت حياتي برخوردار است و مي‌تواند ضمن نشان دادن وضعيت موجود دانش‌آموزان، با شناسايي عوامل مؤثر، راه‌كارهايي را جهت بهبود شرايط نشان دهد. محمدي و همكاران در آخرين شماره آن مجله طي مقاله ارزشمندي كوشيده‌اند تا ضمن بررسي پيشرفت تحصيلي دانش‌آموزان، با بررسي برخي عوامل مهم زمينه اي، مدلي ساختاري را براي تبيين و پيش بيني نقش عملكرد خانواده، كفايت اجتماعي، و خودكارآمدي تحصيلي دانش‌آموزان، در پيشرفت تحصيلي ارائه دهند(1). چنين مطالعه‌اي به ويژه از آن جهت مي‌تواند ارزشمند باشد كه به خانواده‌ها و نيز جامعه علمي متذكر مي‌شود كه پيشرفت تحصيلي تنها متأثر از نظام آموزشي نيست بلكه عوامل مربوط به تفاوت‌هاي فردي و زندگي خانوادگي نيز بر آن تأثير به سزايي دارند(2). به عبارت ديگر، اين مطالعه نشان مي‌دهد كه پيشرفت تحصيلي يك متغير چندين عاملي است و به خصوص والدين و اولياي آموزشي را به اين نكته رهنمون مي‌شود كه ساختار و رفتارهاي خانواده ضمن تأثير مستقيم بر پيشرفت تحصيلي دانش‌آموزان، مي‌تواند با تأثير بر احساس كفايت اجتماعي و خودكارآمدي آنها، به صورت غيرمستقيم نيز بر پيشرفت تحصيلي آنها مؤثر باشد. با وجود اين، گزارش نتايج مطالعه مذكور با اشكالاتي همراه است كه عملاً مي‌تواند بر اعتماد به نتايج مطالعه و نيز كاربرد آن تأثير نامناسب داشته باشد. الف: نويسندگان مقاله متذكر شده‌اند كه نتايج را با نرم‌افزار SPSS تجزيه و تحليل نموده‌اند. بايد توجه داشت كه اگرچه اين نرم افزار به وفور توسط محققان استفاده شده و مي‌شود، اما نتايج تجزيه و تحليل‌هاي حاصل از آن با نقايص ذاتي همراه است. از جمله اين كه معمولاً خطاهاي اندازه‌گيري را در تجزيه و تحليل لحاظ نكرده و نتايج حاصل از اندازه‌گيري‌ها را متقن تلقي مي‌كند. ناديده انگاري خطاهاي رخ داده در اندازه گيري متغيرهاي مشاهده شده، به ويژه هنگامي كه تحليل مسير انجام مي‌شود و مدل‌هاي معادلات ساختاري طراحي مي‌شوند، باعث كاهش اعتمادپذيري مدل‌هاي پيشنهادي مي‌شود. با توجه به همين نقطه ضعف، شركت IBM با افزودن برنامه AMOS به نرم‌افزار SPSS-22 و نيز نسخه‌هاي بعدي آن، زمينه را براي رفع اين اشكال فراهم آورده است، اما نويسندگان مقاله مورد اشاره، ذكري از استفاده از برنامه AMOS نكرده‌اند و نماي ارائه شده در نمودارهاي شماره 1 و 2 مقاله مذكور نيز نشان مي‌دهد كه اين نمودارها با برنامه مذكور رسم نشده‌اند، خطاها را شامل نمي‌شوند و نويسندگان نيز در هيچ جاي مقاله ذكري از مد نظر قرار دادن خطاهاي روي داده در متغيرهاي مشاهده شده ننموده‌اند. ب: حجم نمونه مي‌تواند بر نتايج مطالعات تأثيرگذار باشد. لذا ذكر نحوه محاسبه حجم نمونه از اهميت برخوردار است. در عين حال، در چنين مطالعاتي بايد شاخص‌هايي را براي اطمينان از كفايت حجم نمونه محاسبه و گزارش داد. معمولاً به اين منظور شاخص KMO گزارش مي‌شود. ولي در مقاله مذكور اين شاخص گزارش نشده است. اگرچه حجم نمونه اين مطالعه نسبتاً بالا بوده است اما با توجه به تعدد ابزارهاي مورد استفاده و تعدد متغيرهاي مشاهده شده، بايد شاخص معتبري از اين قبيل محاسبه و گزارش مي‌شد. به ويژه آن كه در متن مقاله هيچ اشاره‌اي نيز به ريزش نمونه و نيز نحوه برخورد با داده‌هاي گم شده انجام نشده است. ج: برخي از ضرايب مدل چندان قوي نبوده و در دامنه 11/0، 15/0 و 29/0 قرار دارند كه اگرچه ممكن است به لحاظ آماري معنادار باشند، نسبتاً ضعيف هستند. لذا براي مشخص شدن ميزان اعتبار مدل، لازم بوده است نويسندگان شاخص‌هاي برازش مدل را گزارش دهند. در اين صورت قضاوت درباره برازش مدل و ميزان تطابق مدل با شرايط واقعي براي خوانندگان امكان‌پذيرتر خواهد بود. با وجود اين، نويسندگان هيچ گزارشي درباره شاخص‌هاي برازش مدل نهايي خود ارائه نداده‌اند. در چنين شرايطي خوانندگان به زحمت مي‌توانند تخميني از ميزان تطابق مدل ارائه شده با شرايط واقعي به دست آورند(3). ارائه اطلاعات تكميلي فوق، به خوانندگان مقاله مورد بحث مي‌تواند ضمن كمك به درك بهتر مدل، قابليت اطمينان و انگيزه بيش‌تري براي كاربرد نتايج اين مطالعه بوجود آورد. علي‌رغم پيگيري‌هاي مكرر كارشناس دفتر مجله، نويسندگان در اين خصوص پاسخي ارائه نفرمودند.