بررسي تركيب هاي شيميايي اسانس بومادران البرزي (Achillea millefolium L. subsp. elbursensis) از رويشگاه و مزرعه

Essential oil compositions of wild and cultivated Achillea millefolium L. subsp. elbursensis

جنس بومادران (Achillea) در ايران 19 گونه گياه علفي، چندساله و بيشتر معطر دارد. اين جنس از خانواده كاسني داراي خصوصيات گياهي پيچيده‌اي است. كامازولن تركيب عمده موجود در اسانس گل و برگ Achilleamillefolium L. subsp. elbursensis گزارش شده كه در صنايع غذايي، آرايشي-بهداشتي و دارويي كاربرد دارد. با توجه به اينكه اين زيرگونه انحصاري ايران است و در مورد كشت اين گونه هيچ تحقيقي انجام نشده است، مطالعه مقدماتي در مورد نحوه كشت و تأثير آن بر روي مواد مؤثره انجام شد. بدين‌منظور، بذر گياه بومادران البرزي در مهرماه 1395 از تنها رويشگاه آن در ديزين جمع‌آوري شد. در ابتداي اسفندماه در گلخانه كشت گرديد و اواسط فروردين 1396 گياهچه‌ها به مزرعه منتقل شدند. در مردادماه بوته‌ها گل داده و اندام هوايي براي استخراج اسانس در دو سال متوالي جمع‌آوري شدند. براي مقايسه با نمونه‌هاي طبيعي، اندام هوايي بومادران در مردادماه 1396 در مرحله گلدهي از ديزين جمع‌آوري شد. اندام‌هاي گياه شامل برگ و گل‌آذين در آزمايشگاه خشك و به‌وسيله آسياب پودر شدند. روغن‌هاي اسانسي به روش تقطير با آب بدست آمد و توسط GC-FID و GC/MS مورد تجزيه قرارگرفتند. بازده (وزني/وزني) اسانس آبي‌رنگ برگ و گل‌آذين بومادران رويشگاه به‌ترتيب 0.11% و 0.53% و بومادران كشت شده به همان ترتيب در سال 1396 برابر 0.28% و 0.50% و در سال 1397 برابر 0.26% و 1.30% بود. كامازولن به‌عنوان بيشترين درصد تركيب‌ اسانس برگ و گل‌آذين بومادران رويشگاه به‌ترتيب 5.7% و 52.5% بود. مقدار آن به همان ترتيب در نمونه‌هاي بومادران كشت شده سال اول 50.6% و 67.1% و در سال دوم 59.6% و 71.3% بود. كاريوفيلن الكل، كاريوفيلن اكسايد، كامفور، بورنئول و بتا-اودسمول ديگر تركيب‌هاي شاخص بودند. كامازولن يك تركيب مهم و اساسي در اين گونه است كه در تمام اندام هوايي نمونه كشت شده وجود داشت، در حالي كه فقط در گل‌آذين نمونه رويشگاه يافت شد.

The genus Achillea has 19 species of herbaceous, perennial and aromatic plant in Iran. This genus of compositae family has complex characteristics. Chamazolene is a major component of essential oil of inflorescence and leaf, reported to be used in food, cosmetic, and pharmaceutical industries. A. millefolium L. subsp. elbursensis is an endemic subspecies of Iran and no studies have been conducted on the cultivation of this species; therefore a preliminary study was conducted on the cultivation and its effect on secondary metabolites. For this purpose, the seeds of Achillea were collected from Dizine area in October 2016. The seeds of Achillea were cultivated in a greenhouse at the beginning of March and seedlings were transplanted to the farm in late April 2017. At flowering stage in August, aerial parts were collected in two consecutive years to obtain the essential oils. To compare the essential oil of cultivated samples with habitat samples, the aerial parts of Achillea were collected from Dizin at the flowering stage in August 2017. The plant parts including leaf and inflorescence were dried in laboratory and were crushed to particles. The essential oils were obtained by hydrodistillation and were analyzed by GC-FID and GC/MS. The color of A. millefolium essential oils was dark blue. The yields of A. millefolium essential oils of leaf and inflorescence (w/w dried weight) from habitat samples were 0.11% and 0.53%, respectively, and from cultivated samples were 0.28% and 0.50% in 2017 and 0.26% and 1.30% in 2018, respectively. Chamazulene was the major constituent of leaf (5.7%) and inflorescence (52.5%) oils in the habitat samples. The content of this compound in cultivated samples was 50.6% and 67.1% in the first year, and 59.6% and 71.3% in the second year, respectively. Another major constituents were caryophyllene alcohol, caryophyllene oxide, camphor, borneol and β-eudesmol. Chamazulene as major compound of the oil, found in all aerial parts of cultivated samples, while, it was found only in the inflorescence of wild sample.